شرایط محیطی و چگونگی پرورش قارچ

در ارتباط با چگونگی پرورش قارچ می توان گفت، رشد قارچ قویا متاثر از محیط است. در طبیعت انواع قارچ ها در بهار و پاییز ظاهر می گردند.

شرایط متناسب برای قارچها در این فصول از سال بیشتر از سایر فصول فراهم می باشد. تحت شرایط مطلوب این ایام، از جمله تغییرات حادث در مدیوم دربردارنده میسلیوم، درجات حرارت هوا، باران های موسمی و افزایش رطوبت نسبی هوا، میسلیوم قارچ موجود در بسترهای مناسب فعال گشته و قارچ تولید می نماید.

بدیهی است میسلیوم با در اختیار داشتن مواد غذایی، تحت شرایط مناسب به وجود آمده رشد خود را کامل نموده و آماده ایجاد شرایط لازم جهت تولید قارچ می گردد.

ساز و کارهای کنترل وضعیت آب و هوایی و چگونگی پرورش قارچ

پرورش قارچ خوراکی در راستای اهداف تجارت، فراهم نمودن زمینه و ساز و کارهای لازم در جهت تولید قارچ در سراسر فصول سال را طلب می نماید. از این جهت تا سال 1950 کشت قارچ در غارها به عمل می آمد.

ضخامت صخره ها و دیوارهای سنگی عایق خوبی برای غارها بودند به این ترتیب در سراسر سال آب و هوای نسبتا مناسبی در دسترس قارچ قرار داشت به این معنی که شرایط گرم و سرد آب و هوای خارج از محیط غار نمی توانست تاثیر منفی و باز دارنده ای در رشد قارچ به وجود آورد.

از آن تاریخ به بعد با تجارب به دست آمده نظر قارچ کاران در ارتباط با چگونگی پرورش قارچ ، به احداث بناهای سر پوشیده در روی زمین معطوف گردید.

در مجموعه ساختمان های احداثی پارامترهای مورد نیاز قارچ با توجه به امکانات موجود لحاظ گردید و به تدریج در طی سالها تجربه با به کارگیری تاسیسات و تجهیزات مورد نیاز، سرما و گرما، رطوبت و گاز کربنیک و کلا آب و هوای داخل سالن کشت تحت کنترل قرار گرفت.

وقتی صحبت از آب و هوا می گردد، منظور مورد نظر شرایط و وضعیت هوای سالن کشت در مراحل پرورش قارچ می باشد.

از مهمترین فاکتورهای آب و هوایی در سالن کشت قارچ می توان به درجه حرارت، مقدار CO2، رطوبت نسبی و سرعت هوا اشاره کرد.

آب و هوای سالن کشت قارچ در تمام نقاط یکسان نیست. این آب و هوا به دو قسمت میکرو و ماکروکلایمت تفکیک می گردد.

آب و هوای سالن کشت را ماکروکلایمت نامند. کلیه بررسی ها و تحقیقات به عمل آمده تاکنون بر روی همین آب و هوا انجام گردیده است.

آب و هوای داخل و بین توده خاک پوششی قارچ میکرو کلایمت نامیده می شود.

پین هدینگ از میان همین توده خاک پوششی ظاهر می گردد. در بین توده خاک پوششی حرکت هوا بسیار کم بوده و لذا تبادل گازی با ماکرو کلایمت در سطح خیلی نازلی صورت می گیرد.

تغییرات سریع در ماکروکلایمت به آهستگی به میکروکلایمت منتقل می گردد.

هرچه سطح خاک سخت تر و سفت تر باشد تاخیر انعکاس ماکرو در میکرو بیشتر بوده و در نتیجه اختلاف بین ماکرو و میکرو کلایمت بیشتر خواهد بود و هر چه سطح خاک پوششی نرم تر باشد، آب و هوار ماکرو به سهولت بیشتری به داخل آب و هوای میکرو نفوذ می نماید.

آب و هوای میکرو واقع در مجاورت قارچ، متاثر از هوای سالن کشت و نیز متاثر از پروسه های فیزیکی حادث در سالن کشت از قبیل تبخیر و تولید گرما می باشد.

آب و هوای میکرو بین قارچ ها، به ویژه اگر قبل از چیدن کاملا به هم چسبیده باشند، متاثر از پروسه های فیزیکی در کمپوست، خاک پوششی و در داخل خود قارچ می باشد.

تحت این شرایط، آب و هوای میکرو ضرورتا ثابت و به مقدار جزئی تحت تاثیر آب و هوای سالن کشت قرار می گیرد. فاکتورهای آب و هوایی در سطح ماکرو بهم پیوسته و مرتبط هستند، تغییر درجه حرارت در سالن کشت سریعا در تغییر تمرکز CO2 و رطوبت نسبی هوا تاثیر می گذارد.

تاثیر درجه حرارت بر روی کشت و نحوه تنظیم آن

اپتیمم هوا در درجان حرارت کمپوست: واکنش های شیمیایی در درجه حرارت های بالاتر شدیدتر می باشند. در پروسه های بیولوژیکی از قبیل رشد، که در آن مقادیر عظیمی از واکنش های شیمیایی به وقوع می پیوندد، تاثیر درجه حرارت به سهولت مشاهده می گردد.

اپتیمم درجات حرارت برای چگونگی پرورش قارچ، بسته به مرحله رشد و نوع نژاد 17 تا 30 درجه سانتی گراد است.

سوخت و ساز مواد غذایی مصرف شده در کمپوست وسیله میکروارگانیسم های منجر به فعالیت و رشد آنها گردیده و در نتیجه گرما تولید می گردد.

گرمای حاصله، درجه حرارت کمپوست را تشکیل می دهد. برای نگهداری و ابقا درجه حرارت کمپوست در هر مرحله از سیکل رشد، درجه حرارت سالن کشت بایستی تغییر داده شود.

مراحل مختلف رشد نیاز به درجات حرارت متفاوتی دارد. لذا برای مراحل پاستوریزاسیون، تهویه، اسپان ران، پین هدینگ و قارچ چینی درجات حرارت کمپوست در حد مطلوب هر مرحله نگهداری می شود.

بسته به مرحله رشد و فعالیت کمپوست، مقدار هوا بایستی به میزان کم یا زیاد تغییر داد. اگر درجه حرارت کمپوست خیلی زیاد است، بایستی فعالیت آن را به وسیله سرد کردن هوا و نیز سرد کردن کمپوست ( از طریق هوا تازه، کولر، چیلر و …. ) کاهش داد. به عنوان مثال در زمان قارچ دهی چنانچه درجه حرارت کمپوست از حد استاندارد بالاتر رود، قارچ دهی متوقف خواهد گردید.

لازم به ذکر است درجه حرارت در پرورش قارچ در منزل نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

تاثیر رطوبت هوا در میزان تبخیر

فعالیت میسلیوم: برای رسانیدن مواد غذایی از کمپوست به قارچ نیاز به آب می باشد. میسلیوم با پمپاژ، آب را در دسترس قارچ قرار می دهد.

در هنگام قارچ چینی عمل پمپاژ به طور وضوح قابل مشاهده است. لحظاتی چند پس از چیدن قارچ، به تدریج آب از قسمت قطع شده ( گونه موجود در خاک ) خارج می گردد و مواد غذایی از طریق آب در اختیار قارچ قرار می گیرد، و همراه با مقداری از آب وظیفه تامین رشد قارچ را عهده دار می باشد. باقیمانده آب تبخیر می گردد.

این تبخیر همراه با فشار موجود در میسلیوم، انتقال مواد غذایی را کماکان بر عهده داشته و تکامل رشد را تامین می نماید.

فشار میسلیوم در چگونگی پرورش قارچ بستگی به فعالیت کمپوست دارد. وضعیت حاصله را نمی توان از طریق کنترل آب و هوا تغییر داد. حداکثر می توان با افزایش درجه حرارت هوا، فعالیت کمپوست را تا اندازه ای افزایش داد، که در این صورت درجه حرارت کمپوست افزایش حاصل خواهد نمود. اینکار در فلاشهای آخر در صورت فعال نبودن کمپوست ضرورت می یابد.

در واحدهای تولیدی با طبقه بندی فلزی (به خصوص سیستم بستری) که در آن تماس بیشتری بین هوا و کمپوست برقرار می باشد، با توجه به خطر کاهش فعالیت کمپوست، بایستی دقت بیشتری در جهت کنترل حرارت کمپوست معمول گردد.

با استفاده از تهویه و سیر کوله توامان، اختلاف بین درحات حرارت هوا و کمپوست به حداقل رسانیده می شود. در واحدهای با سیستم طبقه بندی فلزی، مقدار جریان هوا بایستی کاهش یابد تا میزان فعالیت کمپوست برقرار بماند.

تبخیر و رطوبت نسبی هوا: میزان تبخیر بستگی به کمبود رطوبت هوا دارد. کمبود رطوبت عبارت است از اختلاف میان رطوبت در هوا و ماکزیمم مقدار رطوبتی که هوا می تواند در بر داشته باشد.

هرچه کمبود رطوبت بیشتر باشد، قارچها مقدار بخار آب بیشتر را در هوا رها می سازند. در قارچ کاری ها، رطوبت نسبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. رطوبت نسبی به معنی درصد هوای اشباع شده از بخار آب تلقی می گردد. در هر میزان رطوبت نسبی، هوای گرمتر قادر است بخار آب بیشتری تا هوار سردتر به خود بگیرد (جذب کند).

روزانه از هر متر مربع سطح کشت در حدود 1/5 تا 2 لیتر آب تبخیر می گردد.

رطوبت نسبی هوا در مراحل مختلف کشت: مراحل مختلف کشت نیاز به سطوح متفاوت RH دارد. سطوح ذکر شده به شرح ذیل است:

تا مرحله پین هدینگ/ RH معادل یا کمی افزون تر از 95 درصد
مرحله پین هدینگ/ RH معادل 90 الی 95 درصد
مرحله رشد قارچ/ RH معادل 85 الی 85 درصد

در طول مراحل کاشت، داشت و برداشت، آب از کمپوست، خاک پوششی و قارچ تبخیر می گردد. بخار آب حاصله به وسیله ونتیلاتور خارج می گردد.

هر چقدر هوای تازه بتواند بخار آب کمتری را جذب کند، تهویه کمتری مورد نیاز است. اگر هوای تازه غالبا به حالت اشباع است، برای خلاصی از رطوبت در چگونگی پرورش قارچ، اتاق کشت بایستی شدیدا در معرض تهویه قرار بگیرد.

اصلاح جریان هوای شدید

به طرق ذیل می توان هوای اتاق کشت را به سمت مطلوب سوق داد:

1_ تهویه: هوای خشک که در اثر ورود هوای تازه به اتاق کشت داخل می گردد آب زیادی را به خود می گیرد.

به وسیله کاهش ورود هوای تازه به حداقل مورد نیاز جهت کنترل CO2، و خروج گرما می توان خشکی هوا را محدود کرد. جریان هوا (سیرکولاسیون) باید به حداقل رسانیده شود. این به حداقل رسانیدن حرکتت و جا به جایی هوا، اختلاف بین آب و هوای میکروماکرو را افزایش می دهد و شرایط را برای مرحله پین هدینگ به نحو بهتری فراهم می سازد.

2_ بهسازی هوا: به دو طریق می توان هوا را مرطوب نمود:

• ایجاد رطوبت با بخار، و از طریق لوله های مرتبط با دیگ بخار تامین می گردد.

• ایجاد رطوبت از طریق مه پاشی یا اسپری: اگر زمین و دیوار های اتاق پرورش قارچ چندین مرتبه در شبانه روز خیس گردند، آب و هوای مطلوب تری به وجود خواهد آند. از طریق کانال های توزیع هوا در داخل سالن کشت نیز می توان با نازل های مه پاش، هوای ورودی را مرطوب نمود.

اگر خاک پوششی خشک می گردد و پین هد به طور طبیعی ظاهر نمی شود، می توان از طریق اسپری، میکروکلایمت را اصلاح نمود.

3_ تنظیم RH: برای تنظیم رطوبت نسبی از هیگرومتر یا رطوبت سنج استفاده می گردد.

رطوبت سنج انواع مختلفی دارد، یک نوع آن به نام رطوبت سنج موئی است که با تغییرات رطوبت نسبی، طول موی موجود در دستگاه تغییر می یابد. هر چه رطوبت افزایش بیشتری حاصل نماید، مو طویلتر می گردد. این تغییرات در روی صفحه مدرج نمایان می گردد.

نوع دیگر پسیکرومتر است که با توجه به مشکلات کاربرد آن در رابطه با استفاده از دیاگرام مولر، در واحدهای تولید کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. محل استقرار رطوبت سنج نیز بایستی مورد دقت قرار بگیرد. از آویزان کردن آن به دیوا یا نزدیک منابع گرما یا آفتاب مستقیم باید احتراز نمود. بهترین محل استقرار در وسط سالن کشت و پرورش قارچ با استفاده از نخ یا سیم می باشد. از اسپری یا آب پاشی به آن نیز باید در چگونگی پرورش قارچ خودداری نمود.

تاثیر دی اکسید کربن بر روی قارچ

هوا متشکل از 78 درصد ازت، 21 درصد اکسیژن و 0/034 درصد دی اکسید کربن و مقداری هم گازهای کمیاب است.

دی اکسید کربن در اثر اکسیداسیون، چه از طریق پروسه های بیولوژیکی یا سوخت مواد سوختنی در موتورها یا تاسیساتن گرمایشی تولید می گردد. گیاهان سبز گاز کربنیک را از هوا می گیرند و با استفاده از نور خورشید آنرا تبدیل به قند می نمایند.

اگر درب و پنجره های یک اتاق حاوی گیاهان سبز بسته شود، دی اکسید کربن موجود در اتاق در اثر جذب شدن به وسیله گیاهان، کاهش خواهد یافت. دی اکسید کربن از طریق اکسیداسیون در تمام مراحل سیکل رشد و پرورش قارچ تولید می گردد.

به عکس گیاهان سبز در ارتباط با چگونگی پرورش قارچ، قارچ ها و میسلیوم با استفاده از نور خورشید قادر به تولید قند نیستند، و از دی اکسید کربن نیز استفاده به عمل نمی آورند. به همین سبب دی اکسید کربن در اتاق های کشت متمرکز می شود و همیشه مقدار آن از میزان موجود در هوای آزاد بیشتر است.

چگونگی پرورش قارچ و غلظت دی اکسید کربن

اپتیمم غلظت دی اکسید کربن مقدم بر هر چیز بستگی به فاز رشد دارد. به طور کلی می توان بیان نمود که، در طول مدت اسپان ران یا ریشه دوانی، غلظت دی اکسید کربن بالاتر از 0/1 درصد یا 1000 PPP تاثیر مثبتی بر روی میسلیوم دارد.

رشد میسلیوم منحصرا در غلظت دی اکسید کربن بالاتر از 30 درصد متوقف می شود (300000 PPP). این مقدار غلظت معمولا در هیچ اتاق کشتی دیده نمی شود.

دانشمندان در اثر آزمایشات و تجارب خود، رشد اپتیمم میسلیوم را در حضور گازکربنیک با رنج 1000 الی 5000 PPM اعلام نموده اند. پروسه های متابولیکی میسلیوم و میکروفلورا در کمپوست باعث افزایش مقدار گاز کربنیک در اتاق کشت می گردد.

غلظت و یا تمرکز دی اکسید کربن در حد مورد نیاز تاثیر زیادی در پین هدینگ و رشد بعدی دارد. حصول این امر در اثر توازن مخلوط هوای تازه در گردش است.

در چگونگی پرورش قارچ می بایست غلظت CO2 ایده آل در این حالت نیز بالاتر از مقدار آن در هوای آزاد می باشد. به طور کلی برای تنظیم گازکربنیک در حد ضروری و مورد نیاز فاز مربوطه از ونتیلاتور استفاده به عمل می آید.

سرعت و حرکت هوا در سالن کشت

در ارتباط با چگونگی پرورش قارچ، هوا باید در سالن پرورش قارچ در حال حرکت باشد تا تغییرات درجه حرارت، مقدار رطوبت و گاز کربنیک به میزان اندک باشد.

برای رشد یکنواخت قارچ، نیاز به آب و هوای یکنواخت در اتاق کشت می باشد. لذا حصول چنین امری، لزوم توزیع متناسب هوا و حرکت یکنواخت آنرا طلب می نماید. توزیع و پخش هوا از طریق کانال های توزیع هوا صورت می گیرد. در سیستم فشار مثبت کانال های توزیع هوا در قسمت فوقانی راهروهای جانبی مستقر می گردد و در سیسنم فشار منفی از طریق کانالی که در راهرو وسط استقرار می یابد هوا توزیع می گردد.

منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی