آموزش پرورش قارچ خوراکی

در آموزش پرورش قارچ خوراکی، پس از اتمام فاز کمپوست سازی، جهت صحت و سلامت و آمادگی کمپوست برای بذر پاشی، با رسانیدن درجه حرارت کمپوست در حد 25 الی 30 درجه سانتی گراد، اقدام به بذر پاشی می گردد.

مساله قابل توجه و اهمیت، تسریع در انجام بذر پاشی است، زیرا چنانچه عملیات به تاخیر افتد، کپک های رقیب با یافتن محیطی مساعد شروع به فعالیت نموده و مانع رشد مطلوب میسلیوم قارچ (قسمت رویشی قارچ) می گردند.

در این مقاله از سری مقالات سایت پرشیالرن به نحوه صحیح بذر پاشی و همچنین چگونگی روند رشد بذر در کمپوست در آموزش پرورش قارچ خوراکی می پردازم، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

روش صحیح بذر پاشی برای پرورش قارچ خوراکی

بذرپاشی عملی است که در آن بذور قارچ با کمپوست مخلوط می گردد.

اختلاط یکنواخت بذور با کمپوست از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نحوه پخش و اختلاط بایستی به ترتیبی اجرا گردد تا فاصله بین دانه های بذور به حداقل برسد.

بهترین روش اختلاط برای پرورش قارچ خوراکی، توزیع یکنواخت 4/5 از مقدار اسپان در نظر گرفته شده در درون کمپوست و پخش 1/5 باقی مانده در سطح کمپوست می باشد.

اینکار باعث تولید میسلیوم (قسمت رویشی قارچ) قویتری در خاک پوششی قارچ می گردد. مقدار اسپان مورد نیاز در رابطه با عوامل ذیل قابل تعیین و محاسبه است:

• مقدار اسپان مورد استفاده بایستی در حدی باشد که در مدت زمان استاندارد و منطقی، اسپان ران (اسپان ران به معنی رشد ریشه یا میسلیوم در کمپوست می‌باشد) در کمپوست را انجام دهد. چنین امری می تواند مانع رشد و گسترش کپک ها در کمپوست گردد.
• راندمان محصول تا اندازه ای بستگی به مقدار اسپان مصرفی در یک تن کمپوست دارد. این وضعیت در مقادیر کم مصداق دارد، یعنی در این حالت مقدار محصول با اضافه کردن اسپان افزایش می یابد. به طور کلی چنانچه بیشتر از 5 لیتر اسپان به ازا هر یک تن کمپوست تازه مصرف شود، هیچگونه افزایش محصولی مشاهده نخواهد گردید.
• مدت اسپان ران: اگر 5 لیتر اسپان به ازا یک تن کمپوست مورد استفاده قرار بگیرد، اپتیمم اسپان ران حداکثر تا 14 روز طول خواهد کشید. کاهش مدت زمان اسپان ران از طریق 2 الی 3 برابر کردن مقدار بذر امکان پذیر است، لیکن هزینه اضافی افزایش بذر در مقایسه با چند روز کاهش اسپان ران را به لحاظ اقتصادی بایستی در نظر گرفت.

مزید بر آن استفاده از اسپان اضافی خود مشکلات کنترل افزایش درجه حرارت کمپوست و احتمال حضور بیشتر امراض را در مراحل پرورش قارچ در پی خواهد داشت.

علاوه بر مراتب ذکر شده در رابطه با کاهش طول مدت اسپان ران در کمپوست، عوامل دیگری از جمه کیفیت کمپوست و اسپان، تنظیم مناسب درجه حرارت و رطوبت کمپوست و تنظیم اپتیمم گاز کربنیک مورد نیاز با توجه به نوع اسپان در طول مدت اسپان ران، در کاهش مدت زمان اسپان ران قطعا موثر بوده و در برخی از واحد های تولید قارچ در ایران طول مدت زمان اسپان ران در کمپوست سیری در حدود 8 ای 10 روز را در بر داشته است.

مقدار اسپان مورد نیاز انواع قارچ بسته به نژاد بذر و کیفیت کمپوست از 5 تا 10 لیتر به ازا هر تن کمپوست متغیر است (هر لیتر بذر معادل در حدود 600 گرم است).

در ایران در غالب واحد های تولیدی برای پرورش قارچ خوراکی به ازا هر تن کمپوست 5 الی 7 کیلوگرم بذر مصرف می گردد.

پس از اتمام بذرکاری و شستشوی کف زمین اتاق کشت، روی کمپوست با یک لایه پلاستیک پوشانیده می شود (لازم به ذکر است ورقه های پلاستیکی قبلا بایستی در اتاق پاستوریزه خاک و یا استقرار در فورمالین ضد عفونی شده باشد).

به منظور کنترل و تنظیم درجات حرارت کمپوست و هوا، استقرار ترمومتر در هوا و کمپوست به تعداد مورد لزوم ضروریست.

به منظور پیشگیری از امراض و آفات، ضد عفونی سالن کشت با فورمالین و استفاده از سموم حشره کش مجاز و تحت نظر کارشناس مسئول واحد تولید ضروری به نظر برسد.

روند رشد اسپان قارچ چگونه است ؟

اگر فاز یک و دو ( تهیه کمپوست مناسب و بذر پاشی ) به خوبی انجام یافته باشد، کمپوست حاصله مناسب رشد میسلیوم قارچ خواهد بود.

چنانچه قبلا ذکر گردید، بذر باید کاملا با کمپوست مخلوط گردد، تا همه قسمت ها و کل توده، از بذر با فواصل نزدیک به هم برخوردار گردد.

برای رشد میسلیوم در کمپوست، فاکتور بسیار مهم مقدار آب یا رطوبت کمپوست می باشد.

تحقیقات انجام یافته به وسیله تعدادی از محققین نشان داده است که بهترین رشد میسلیوم زمانی حادث می شود که مقدار رطوبت کمپوست بین 55 الی 70 درصد باشد.

زمانی که میسلیوم شروع به رشد می نماید، این به بدان معنی است که ماده ارگانیک دو مرتبه تجزیه شده و گرما تولید می شود.

در طول این مرحله نیز بیشترین حرارت به شکل بخار آب خارج می گردد. کنترل درجه حرارت در این مرحله از ضروریات اولیه به شمار می رود.

اپتیمم درجه حرارت در حین رشد میسلیوم در بحث آموزش پرورش قارچ خوراکی برای واریته آگاریکوس بیسپوروس 24 الی 25 درجه سانتی گراد و برای آگاریکوس بیتور کوئیس 28 الی 30 درجه سانتی گراد است.

همین که رشد میسلیوم افزون می گردد، فعالیت بیشتر گردیده و در نتیجه اختلاف درجه حرارت در لایه های کمپوست افزایش می یابد.

به طور کلی حداکثر فعالیت 6 تا 8 روز پس از اختلاط اسپان با کمپوست است.

بسته به نوع و کیفیت اسپان و نیز کیفیت کمپوست و رعایت مسائل مربوط به دمای کمپوست و رطوبت نسبی هوا و … حسب تجارب و مشاهدات، ظرف مدت 7 الی 10 و حداکثر 12 روز کمپوست مملو از ریشه گردیده و رنگ طلایی را به خود می گیرد و لذا آمادگی خود را جهت خاک دهی اعلام می نماید.

تولید دی اکسید کربن در کمپوست در اثر فعالیت میکروارگانیسم های موجود در کمپوست و میسلیوم صورت می گیرد.

تحقیقات به عمل آمده نشان داده است که رشد وجتاتیو در کمپوست بستگی کامل به حضور دی اکسید کربن در کمپوست دارد و چنانچه دی اکسید کربن یا گاز کربنیک وجود نداشته باشد، رشد میسلیوم در کمپوست بسیار کم و یا کلا رشد حاصل نخواهد گردید، لذا در این مرحله ورود هوای تازه به داخل اتاق های کشت مجاز نیست.

این عمل باعث می شود مقدار CO2 در حد مطلوب قرار بگیرد. اپتیمم مقدار گاز کربنیک بسته به نژاد اسپان متفاوت و معمولا موسسات تولید کننده اسپان میزان آن را در بروشور همراه اسپان ارائه می نمایند. در طول رشد میسلیوم ، آب و مواد خشک به تدریج کاهی می یابد.

روند سرعت رشد میسلیوم به لحاظ عینی قابل ملاحظه و ارزیابی است. استشمام بوی کمپوست به لحاظ وقوف به کیفیت و سلامت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. افزایش درجه حرارت، به خصوص اختلاف درجه حرارت بین کمپوست و هوا، ملاک شناسایی دیگری به شمار می رود.

آمونیاک زیاد در کمپوست باعث مرگمیسلیوم و یا مانع رشد آن می گردد. حضور آمونیاک در بحث آموزش پرورش قارچ خوراکی در نتیجه بالا بودن PH کمپوست است که مطلوب رشد میسلیوم نیست.

PH مناسب کمپوست در حدود 6 الی 7 می باشد. در طول رشد میسلیوم PH نیز کاهش می یابد. متوسط این کاهش PH در حدود 0/1 واحد PH در روز می باشد. کاهش PH ذکر شده محتملا به این علت است که ریشه مقدار زیادی اسید اگسالیک تولید می نماید.

اگر رشد میسلیوم قارچ ناقص باشد، کاهش PH، خیلی کم خواهد بود، در صورتی که رشد مطلوب باشد، PH به روند مذکور کاهش حاصل خواهد نمود.

بنابراین اندازه گیری PH کمپوست در زمان خاک دهی معیار متناسب مشخصی در جهت رشد میسلیوم و یا عدم رشد آن خواهد بود. در شرایط اپتیمم PH در حدود 6/5 می باشد.

مراقبت های لازم در طول اسپان ران

در طول ریشه دوانی در کمپوست، به منظور جلوگیری از فعالیت کپک ها و سایر میکروارگانیستم های مزاحم، بهتر است درجه حرارت کمپوست بین 24 الی 25 درجه سانتی گراد نگهداری شود.

لازم به ذکر است شرایط اشاره شده می بایست جهت پرورش قارچ در منزل نیز رعایت شود.

ممکن است پس از بذرکاری درجه حرارت کمپوست از ارقام ذکر شده پایین تر باشد، لذا ضروریست با گرم کردن هوای اتاق کشت و استفاده از سیرکولاسیون هوا درجه حرارت کمپوست در طبقات مختلف تنظیم گردد.

درجه حرارت کمپوست در روزهای اولیه به علت عدم شروع فعالیت به کندی افزایش می یابد، لیکن با شروع و تداوم فعالیت میسلیوم و میکروارگانیسم های موجود در کمپوست، به تدریج شروع به بالا رفتن نموده و پس از روز ششم و هفتم به سرعت افزایش حاصل خواهد نمود.

در این موقع جهت جلوگیری از افزایش درجه حرارت برای پرورش قارچ خوراکی به خصوص در تابستان بایستی سریعا از طریق تهویه و سرد کردن هوای داخل اتاق کشت و طرق دیگر اقدام نمود.

اگر کنترل درجه حرارت کمپوست به تاخیر افتد و درجه آن به 30 درجه سانتی گراد برسد، پایین آوردن درجه حرارت از این پس مشکل بوده و لذا امکان بروز لطمه های جبران ناپذیر چه از ناحیه مرگ میسلیوم ها و چه از جنبه حضور امراض و کپک ها وجود خواهد داشت.

در طول ریشه دهی قارچ در کمپوست رطوبت نسبی هوا بایستی در حد 90 الی 95 درصد نگهداری نمود.

تامین رطوبت سالن کشت در فاز ریشه دوانی از طریق شستشوی زمین و دیوارها و افشانهای دیواری قابل حصول است.

دانه های اسپان پس از چند روز از بذرپاشی، کرکی شکل گردیده، که در واقع نمودار این است که عملیات ریشه دوانی و گسترش ریشه در داخل کمپوست آغاز گردیده است.

اپتیمم رشد میسلیوم در صورتی حاصل است که کلیه موارد ذکر شده از قبیل تنظیم درجات حرارت و رطوبت و مراقبت های بهداشتی رعایت گردیده باشد.

به محض اینکه میسلیوم از محل اسپان موجود در کمپوست شروع به رشد و گسترش می نماید، کمپوست اطراف محل مزبور به رنگ روشنتری درآمده و میسلیوم را می توان به صورت شکوفه های سفید متمایل به آبی کمرنگ شفاف مشاهده نمود.

در طول ریشه دهی پرورش قارچ خوراکی در کمپوست بایستی مراقبت های بهداشتی در مقابل حشرات و مگسهای قارچ و امراض و کپک ها اعمال گردد. برای جلوگیری از حضور امراض و آفات، بهتر است پیشگیری های لازم از جمله عدم رفت و آمد غیر لزوم به سالن های کشت، بسته بودن دائمی درب های سالن ها و مسدود نمودن منافذ و دریچه های خروجی و ورودی در طول دوره اسپان ران اعمال گردد.

سوپلیمان

افزودن برخی از مواد خام به کمپوست در پرورش قارچ خوراکی، جهت تکمیل فاز یک را سوپلیمانه کردن می نامند. نظریه استفاده از سوپلیمان اولین بار در سال 1962 در آمریکا و آلمان به وسیله سیندن و شیسلر و سپس در سال 1963 به وسیله لمک بیان گردید.

بر اساس نظریه نام بردگان در اثر افزایش مواد خاصی به کمپوست، افزایش محصول حاصل می گردد.

اثرات مثبت سوپلیمان

بیشترین نتیجه و بهره اجرای سوپلیمان، افزایش محصول در واحد سطح پرورش قارچ خوراکی می باشد.

تحقیقات به عمل آمده نشان داده است که افزایش محصول، بستگی به نوع سوپلیمان به کار گرفته شده، مقدار و کیفیت کمپوست دارد و مقدار افزایش می تواند بین 3 تا 10 کیلوگرم قارچ در متر مربع باشد.

افزایش محصول حاصله، نتیجه افزایش تعداد پین های تولیدی است. اثر دیگر سوپلیمان افزایش میزان تولید دما است که می تواند در زمستان ذخیره انرژی را در بر داشته باشد.

اثرات منفی سوپلیمان

سوپلیمانه کردن در زمانی که کمپوست کاملا ریشه دار نگردیده است و یا اجرای سوپلیمان در کمپوست آلوده به بیماری و در نهایت اجرای ناقص عملیات، می تواند منجر به کاهش شدید محصول برای پرورش قارچ خوراکی گردد.

زمان استفاده از سوپلیمان در پرورش قارچ خوراکی چیست ؟

سوپلیمان را می توان در مراحل مختلف کشت و پرورش قارچ خوراکی به شرح ذیل به اجرا درآورد:

1_ زمان پر کردن سالن کشت: چنانچه سوپلیمان درست قبل از پاستوریزه نمودن کمپوست با کمپوست مخلوط شود، این مزیت را در بر خواهد داشت که سوپلیمان همراه با کمپوست پاستوریزه می گردد.

اینکار خطر آلودگی کمپوست را به مقدار زیادی کاهش می دهد، لیکن از جهت دیگر امکان تجزیه مواد در حین پاستوریزاسیون وجود داشته و این خود به لحاظ کاهش انرژی ایجاد خسارت می نماید.

در هر صورت با توجه به تاثیر جزئی افزایش تولید در این مرحله از سوپلیمان دهی نسبت به مرحله قبل از خاک دهی (افزایش تولید معادل کمتر از 1/4 نسبت به زمان اختلاط قبل از خاک دهی است) و حسب تحقیقات و آزمایشات به عمل آمده، در حال حاضر این روش به ندرت اعمال می گردد.

2_ زمان بذرپاشی: مزیت انجام این امر در این مرحله، اقدام همزمان بذرپاشی و سوپلیمان و اعمال نیروی کاری کمتر می باشد. یکی از مضار بزرگ سوپلیمان در این زمان، مخدوش شدن سلکتیویته کمپوست است.

در این حالت خطر شیوع و حضور کپک ها فراهم می گردد. استفاده از اسپان بیشتر این خطر را کاهش می دهد، لیکن آن را حل نمی نماید.

مساله دیگر خطر چسبیدن سوپلیمان به دانه های اسپان است، که می توان باعث افزایش حرارت موضعی گردیده و میسلیوم های حاصله یا خود اسپان را نابود سازد، مزید بر آن این امر خطر شیوع امراض را در پی خواهد داشت.

3_ قبل از خاک دهی: بهترین طریق سوپلیمان، اختلاط مواد مورد نظر با کمپوست کاملا ریشه دوانیده و قبل از خاک دهی در موضوع آموزش پرورش قارچ خوراکی می باشد.

اگر سیستم بستری است، مواد سوپلیمان روی بستر پخش شده، سپس با دست یا ماشین اختلاط با کمپوست مخلوط می گردد.

در صورتی که در مورد انواع سوپلیمان ها و میزان استفاده از آنها در متر مربع سوال و یا تجربه ای دارید حتما آن را با ما در میان بگذارید.

منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی