لکه باکتریایی قارچ (لکه قهوه ای) یکی از بیماری های شایع و جدی پرورش قارچ خوراکی به شمار می رود. عامل این بیماری یک نوع باکتری به نام Pseudomonas tolaasii است که در واحدهای تولید قارچ به میزان گسترده ای حضور دارد.
هنگامی که شرایط سالن کشت برای این بیماری فراهم گردد، شروع به فعالیت و گسترش نموده و در نتیجه خسارت قابل ملاحظه ای به تولید وارد می سازد. عامل بیماری P.tolaasii همراه با دیگر پزودوموناس ها (از جمله P.fluorescens و P.putida) در سطح میسلیوم و خاک پوششی قارچ ظاهر می گردند.
عامل اصلی ایجاد لکه باکتری قارچ
در پرورش قارچ پس از ظهور پین هدها، پین های کوچک و سپس کلاهک قارچ ها تحت محاصره باکتری های مذکور و سایر باکتری ها قرار می گیرند. P.tolaasii یک باکتری میله ای شکل می باشد که می تواند به وسیله ی فلاژها در ورقه یا لایه ای نازک از آب حرکت نماید.
اگر قطره یا ورقه نازکی از آب بر روی کلاهک قارچ قرار بگیرد، مواد غذایی از بافت کلاهک به داخل آب تراوش نموده و باکتری ها امکان تکثیر بر روی محل را به دست می آورند.
P.tolaasii مانند P.fluorescens به سرعت تکثیر می گردد، به طوری که در کمتر از یک ساعت می تواند در روی کلاهک قارچ دو برابر گردد. تعداد باکتری ها در روی کلاهک ممکن است به ده ها میلیون برسد، معذالک هیچگونه علائمی از لکه باکتری قارچ مشاهده نگردد.
در واقع حضور بعضی انواع دیگر باکتری ها، رشد جمعیت P.tolaasii را به مقدار زیاد، کند می کند. این فعالیت آنتاگونیستی معمولا P.tolaasii را از ادامه انجام فعالیت و تکثیر در جهت تفوق و غلبه بر سایر باکتری ها باز نمی دارد. حتی در درجه حرارت پایین به عنوان مثال 4 درجه سانتی گراد p.tolaasii هنوز قادر به تکثیر می باشد.
اگر قارچ ها پس از آبیاری، ظرف مدت 2 الی 3 ساعت خشک نگردند ( مورد اشاره شده در پرورش قارچ در منزل نیز صدق می کند)، یا اگر در اثر تغییر درجات حرارت بر روی قارچ ها کندانس صورت بگیرد و اقدامی در جهت خشک شدن سطح قارچ صورت نگیرد، شرایط برای جمعیت P.tolaasii جهت رسیدن به وضعیتی که اولین علائم لکه باکتری قارچ (لکه های قهوه ای رشون) بروز نماید فراهم می گردد.
در این پروسه، میسلیوم آنزیم هایی رها می سازد که باعث قهوه ای شدن رنگ آن می گردد و نیز باعث می شود تعدادی از سلول ها بمیرند، و لذا تغییر شکلی در بافت سطح قارچ ظاهر می گردد.
این مکانیسم دفاعی تولید شده به وسیله ی قارچ، کوششی در جهت جلوگیری از تهاجم بیشتر عوامل بیماری زا بوده و باعث می گردد حمله سطحی بماند.
در شرایط مناسب و مطلوب، لکه های قهوه ای کمرنگ پس از چند ساعت، دیگر بار به وجود می آید و ظرف مدت 12 ساعت می تواند تمام کلاهک انواع قارچ را بپوشاند. بروز این بیماری یعنی لکه باکتری قارچ در راندمان تولید تغییری حاصل نمی نماید، لیکن به علت تغییر رنگ و کاهش کیفیت و بد شکل شدن قارچ ها، بازار فروش لطمه می بیند.
علائم ظاهری لکه باکتری قارچ
مهمترین علامت مشخصه لکه باکتری قارچ در مراحل پرورش قارچ، ظهور لکه های قهوه ای مایل به زرد در سطح کلاهک قارچ می باشد. در شدت بیماری لکه ها به رنگ قهوه ای تیره درآمده، کل سطح قارچ و نیز ساقه ها را در بر می گیرد.
در محل هایی از اتاق کشت که قارچ ها به مدت طولانی تحت رطوبت بالا قرار گرفته اند، در سطح کلاهک قارچ ها و نیز لبه های متصل قارچ ها به هم، لکه ها و خال های قهوه ای ظاهر می گردد.
گاهی اوقات حفره های قهوه ای رنگ در سطح قارچ ها مشاهده می شود که در اثر فشار مربوط به آبیاری است. قارچ های مبتلا به این بیماری چسبناک هستند. در شدت حمله بیماری، قارچ ها کاملا قهوه ای رنگ می شوند و از رشد باز می مانند و در قسمت کلاهک ترک هایی ایجاد می گردد.
نحوه کنترل لکه باکتری قارچ
P.tolaasii در خاک پوششی وجود دارد، لیکن در صورت عدم رعایت بهداشت، امکان آلودگی کمپوست پاستوریزه شده به این بیماری، در مراحل مختلف پس از پاستوریزه می تواند وجود داشته باشد.
در پاییز و تابستان که رطوبت نسبی هوای بیرون زیاد است، شرایط برای ظهور این بیماری مستعد است. آلودگی از طریق عدم رعایت بهداشت، کارگران قارچ چین، ظروف، وسائل و ابزار کار و ماشین آلات انتشار می یابد.
مگس ها و کنه نیز از عوامل انتشار بیماری به شمار می روند. عامل بیماری زا می تواند در طول آبیاری در سراسر بستر پخش شود.
چنانچه ذکر گردید P.tolaasii اصولا در سالن های کشت در حالت انتظار به سر می برد. ظهور آن در اثر تغییر شرایط آب و هوایی و درجه حرارت و مرطوب ماندن سطوح قارچ ها حادث می گردد، به این معنی که درجات حرارت بیش از 20 درجه سانتری گراد و رطوبت نسبی افزون بر 85 درصد، آبیاری بستر و خشک نشدن قارچ ها در ظرف مدتی بیش از 2 الی 3 ساعت از عوامل موثر ظهور و پیدایش بیماری محسوب می گردد.
بنابراین کنترل آن از طریق تنظیم رطوبت نسبی هوا و درجات حرارت هوا و کمپوست و خشک کردن قارچ ها از طریق هوا و سیر کوله از ابتلا به بیماری لکه باکتری قارچ جلوگیری می نماید.
از تغییرات شدید درجه حرارت در رطوبت نسبی بالاتر از 85 درصد باید جلوگیری نمود تا کندانس صورت نگیرد. با تنظیم سیرکولاسیون مناسب، درجه حرارت را می توان در سطح یکنواخت نگهداری نمود.
در پاییز و زمستان می توان پس از آبیاری درجه حرارت هوا را سریعا چند درجه افزایش داد تا کمبود رطوبت قدری جبران شود. در ماه ها تابستان، زمانی که درجه حرارت و رطوبت نسبی بالا می باشد، خطر کندانس قطرات آب از رطوبت موجود در هوای ورودی به سالن و نشست آن بر روی خاک پوششی و قارچ ها که دارای درجات حرارت پایین تری می باشند وجود دارد. در این وضعیت بایستی حتی المقدور آبیاری کمتری صورت بگیرد.
به منظور پیشگیری و کنترل این بیماری یعنی لکه باکتری قارچ، استفاده از کلر پس از خاک دهی تا ظهور پین و پس از آن، طریقی موثر به شما می رود. میزان مصرف کلر مایع در هر نوبت آبیاری یا اسپری برابر در حدود 125PPM الی 150PPM می باشد (یعنی 125 الی 150 میلی لیتر کلر 10 درصد در 100 لیتر آب) که برای 100 متر مربع سطح کشت کفایت می نماید.
پس از برداشت مکانیکی قارچ و جمع آوری ضایعات، هرگونه زوائد و آلودگی، سریعا سطح کشت با 500 میلی لیتر کلر مایع (10 درصد) در 100 لیتر آب در 100 متر مربع اسپری گردد. پس از آن بایستی قارچ های باقی مانده کاملا خشک شود.
در اثر باز شدن درب ظرف کلر، مقدار مواد موثر به تدریج و به میزان 10 الی 15 درصد در ظرف یک ماه کم می گردد لذا توصیه می شود که از خرید ظروف بزرگ کلر خودداری و در صورت امکان ظرف مربوطه در محل سرد و تاریک قرار داده شود.
آشنایی با بیماری مومی شدن قارچ
بیماری مومی شدن قارچ به وسیله میسلیوم زنده قارچ آلوده به بیماری مامی و نه به وسیله ی اسپور انتشار می یابد.
در اثر حمله ی بیماری در فلاش اول پین هدها از رشد باز می مانند. چنانچه بیماری در مرحله ی دیرتری ظاهر گردد، با گذشت زمان و به ویژه در فلاش دوم ساقه ها کج و بد شکل گردیده و کلاهک ها نیز کج و به یک طرف متمایل می گردند، ساقه ها در قسمت تحتانی غالبا ضخیم می گردند، و پایه ضخیم شده به وسیله میسلیوم پنبه ای احاطه می گردد.
قارچ ها سفت و چرمی گردیده و رنگ آنها از سفید متمایل به خاکستری به قهوه ای مبدل می گردد. در هنگام قارچ چینی یا جدا کردن قارچ از بستر، صدای شکستگی به گوش می رسد و توده ای حجیم از خاک پوششی چسبیده به قسمت تحتانی ساقه با آن از بستر خارج می گردد.
اگر ساقه با دست خم و قطع گردد، یک صدای شکستگی نیز شنیده خواهد شد و قسمت قطع شده به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز مشاهده خواهد گردید. از علائم مشخصه دیگر این بیماری یعنی بیماری مومی شدن قارچ سرعت انتشار آن است، به طوری که در یک شبانه روز معادل 10 الی 30 سانتی متر در بستر پخش می گردد.
نحوه کنترل بیماری مومی شدن قارچ
نحوه کنترل بیماری مومی شدن قارچ بدین صورت است که باید قسمت های آلوده را از قسمت های سالم جدا گردیده و نسبت به تخلیه آنها از سالن کشت اقدام گردد. برای اینکار با شناسایی لکه های آلوده به بیماری، خاک پوششی همراه با کمپوست تا عمق 20 سانتی متر (کل قسمت آلوده با مقداری از مدیوم سالم اطراف) با رعایت کامل بهداشت و جلوگیری از سرایت آن به بقیه قسمت ها از داخل سالن کشت به بیرون انتقال داده شود، سپس محل گودال و کف سالن با فورمالین 2 درصد سم پاشی شود. پس از پایان محصول cooking – out انجام و کمپوست تخلیه گردد.
منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی