چگونه با بیماری های پرورش قارچ مقابله کنیم ؟

کپک سبز زیتونی، کپک زرد، کپک ماتیک و …. از مهمترین بیماری های قارچی آسیب زننده در پرورش قارچ هستند به طوری که در صورت عدم پیشگیری و کنترل آنها، خسارت زیادی به لحاظ اقتصادی به فرد تولید کننده وارد شده و راندمان کیفی و کمی تولید را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد. در این مقاله از سری مقالات سایت پرشیالرن به روش های مبارزه و کنترل بیماری های پرورش انواع قارچ می پردازیم، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

کنترل کپک سبز زیتونی از اولین بیماری های پرورش قارچ

کپک فوق از بیماری های پرورش قارچ، در بین قارچ کاران به نام مرض زیتونی شهرت دارد. محل زندگی و رشد این کپک روی کود تازه، در داخل کمپوستی که به صورت غیر هوازی پاستوریزه شده، ضایعات مواد مختلف، کاه، خاکبرگ، خاک و ضایعات گیاهان و فرآورده های کاغذ در پرورش قارچ می باشد.

ظهور مرض کپک سبز زیتونی دلالت بر کمپوست با کیفیت ضعیف دارد. چنانچه در اینگونه کمپوست درجه حرارت پاستوریزاسیون خیلی بالا رود، یا تغییراتی زیاد (بالا و پایین رفتن درجه حرارت) در آن به وجود آید و یا فقدان جدی اکسیژن عارض گردد، گاز آمونیاک خیلی زیاد در کمپوست باقی مانده و زمینه ظهور و حضور این بیماری پرورش قارچ فراهم می گردد.

فقدان اکسیژن (حالت غیر هوازی) پیدایش این مرض را تسریع می نماید، به ویژه تمرکز o2 کمتر از 16 درصد، همراه با درجات حرارت زیاد کمپوست (بالاتر از 62 درجه سانتی گراد) در طول فاز دو در پرورش قارچ خوراکی به این امر کمک می نماید.

در این حالت مواد سمی که مانع رشد میسلیوم قارچ می گردند ظاهر گردیده و رشد و گسترش زیتونی را افزایش می دهند.

علائم ظاهری کپک سبز زیتونی

در حدود 10 روز پس از بذرپاشی، میسلیوم متمایل به خاکستری در داخل کمپوست و یا میسلیوم روشن ظریف در روی کمپوست ظاهر می گردد. به تدریج در پرورش قارچ کرک های به رنگ سبز زیتونی در روی کاه ظاهر می گردد.

مرض زیتونی غالبا در قسمت هایی از کمپوست که سیاه رنگ است، مثلا قسمت هایی که میسلیوم قارچ رشد ننموده، ظاهر می گردد. راندمان محصول متاثر و بسته به وسعت آلودگی (یا به عبارت دیگر بسته به ناکافی بودن عملیات پاستوریزاسیون) است، یعنی هر چقدر آلودگی کمتر باشد میزان خسارت از این نوع بیماری پرورش قارچ کمتر خواهد بود.

آسکوسپورها به شکل پنبه ای و از طریق جریان هوا، خاک، البسه، و ابزار کارگران انتقال می یابند. اسپورها تک سلولی هستند و به اشکال تخم مرغی، لیمویی یا الیپسوئید وجود دارند.

پیشگیری از کپک سبز زیتونی

با توجه به فقدان هرگونه راه مبارزه و یا کنترل در صورت بروز بیماری کپک سبز زیتونی، پیشگیری تنها طریق پیشنهادی در این رابطه در مراحل پرورش قارچ به شمار می رود. برای حصول این امر و جلوگیری از آلودگی کمپوست به این مرض رعایت موارد ذیل موجب اطمینان و سلامت محصول خواهد شد:

• رعایت کامل بهداشت در پروش قارچ.
• پاستوریزاسیون صحیح و استاندارد کمپوست در فاز دو (در طول پاستوریزاسیون درجه حرارت کمپوست نبایستی از 60 درجه سانتی گراد خیلی بالاتر برود).
• جلوگیری از تغییرات فاحش درجه حرارت (بالا و پایین رفتن متناوب درجه حرارت) در طول فاز دو.
• جلوگیری از غیر هوازی شدن کمپوست در طول فاز دو (خیلی خیس شدن کمپوست).
• اعمال پاستوریزاسیون کمپوست قبل از تخلیه (که در آن درجه حرارت کمپوست به مدت 12 ساعت در 70 درجه سانتی گراد نگهداری می شود).

هجوم بیماری کپک زرد

کپک زرد یا بیماری حصیری در اثر پایین بودن بیش از حد درجه حرارت در حین پاستوریزاسیون در پرورش قارچ حادث می گردد. بافت کمپوست نیز در رشد این کپک بسیار تاثیر گذار است. به این معنی که در کمپوست سنگین و لزج بیشتر از کمپوست سبک و غنی از کاه مشاهده می شود.

علائم ظاهری کپک زرد

از علائم مشخصه کپک زرد در بیماری های پروش قارچ، ظهور لکه های زرد متمایل به قهوه ای با حاشیه سفید پنبه ای در داخل کمپوست می باشد. این لکه ها معمولا در کف بستر ظاهر می گردند.

گاهی اولین علائم درست دو هفته پس از بذرپاشی مشاهده می گردد. لکه های زرد متمایل به قهوه ای می توانند به رشد خود ادامه بدهند و با تشکیل لایه میسلیومی استروما، مانند زرد متمایل به قهوه ای در حد فاصل خاک پوششی قارچ و کمپوست مستقر می گردد.

در هنگام شیوع کامل این نوع بیماری پرورش قارچ، تمام کمپوست پوشیده از کپک زرد می گردد. در اثر بروز حاد این بیماری، ریشه های ظریف قارچ از داخل خاک پوششی رخت بر می بندد و خاک به طور کلی فاقد ریشه شده و در نتیجه بسیاری از پین های جوان قبل از رسیدن از بین می روند. اسپورهای این کپک در هوا پراکنده شده و می توانند در میان خاک و محصول قرار بگیرند.

نحوه کنترل کپک زرد

با توجه به عدم امکان مبارزه با این بیماری قارچی، پیشگیری تنها راه جلوگیری از خطر شیوع می باشد.

• رعایت کامل بهداشت.
• اعمال پاستوریزاسیون کمپوست قبل از تخلیه.
• چنانچه در واحد تولید از تخته در سالن های کشت و پرورش قارچ استفاده می گردد، ضدعفونی کامل آنها الزامی است.
• استفاده از فیلترهای اسپورگیر برای دریچه ها و کانال های هوا رسانی به سالن های کشت و تونلها.
• از تخمیر کامل کود در فاز یک بایستی اطمینان حاصل کرد.
• فاز دو در پرورش قارچ بایستی کامل و به طور استاندارد اعمال گردد، و از یکسان بودن درجه حرارت کمپوست در تمام قسمت های سالن کشت یا تونل (در اطراف فاز دو) اطمینان حاصل گردد.

پنیسیلیوم (کپک سبز متمایل به آبی)

پنیسیلیوم یکی از بیماری های کپکی در پرورش قارچ است که به حد وفور در طبیعت در خاک، در روی میوه ها، پنیرها و دانه های غلات مشاهده می گردد. بیشتر گونه های آن PH اسیدی تر را ترجیح می دهند.

پنیسیلیوم ها نیز روی کمپوست به عمل نیامده، خاک پوششی و ضایعات کمپوست و قارچ ظاهر می گردند.

علائم ظاهری پنیسیلیوم

این نوع بیماری پرورش قارچ، به صورت کپک سبز تیره، سبز متمایل به آبی پودری یا دانه دانه، غالبا با یک حاشیه سفید عریض در کمپوست و خاک پوششی ظاهر می گردد. برخی از گونه ها که شیوع کمتری دارند، به رنگ سفید متمایل به زرد یا متمایل به قرمز هستند. بسیاری از گونه های آن قطرات مایعی از سطوح خود تراوش می نمایند که جهت فرآورده های آنتی بیوتیک مصرف دارند.

نحوه کنترل پنیسیلیوم

• رعایت کامل بهداشت.
• انجام استاندارد و دقیق فاز دو.
• انجام سوپلیمان پس از ریشه دوانی کامل در کمپوست.
• توزیع یکنواخت سوپلیمان روی کمپوست و به هم زنی کامل آن (با رعایت کامل بهداشت).
• استفاده صحیح و متناسب فورمالین (حداکثر دو درصد).
• جلوگیری از افزایش رطوبت نسبی خارج از حد استاندارد در طول ریشه دوانی کمپوست و خاک پوششی.
• فیلتراسیون هوا.
• انتقال ضایعات به خارج از محیط تولید.
• جداسازی کشت های آلوده: چنانچه پنیسیلیوم در قسمت هایی از کمپوست و یا خاک پوششی در پرورش قارچ مشاهده گردید، بسته به ظهور شدید و یا ضعف بیماری، به منظور جلوگیری از گسترش این نوع از بیماری های پرورش قارچ، می توان نسبت به انتقال کیسه های آلوده از سالن کشت به خارج از محوطه تولید و یا جداسازی قسمت های آلوده و ریختن آنها همراه با بخشی از مدیوم های مجاور و نیز ضدعفونی محل آلوده با نمک و یا فورمالین و نیز کاهش رطوبت نسبی سالن و نیز درجه حرارت هوا و کمپوست با توجه به زمان ابتلا و مرحله تولید اقدام نمود.

کپک سیاه و یا خاکستری، آخرین بیماری پرورش قارچ

در اثر عدم موازنه مواد متشکله در کمپوست و با النتیجه ازدیاد کربوهیدراتهای ساده، این کپک در کمپوست ظاهر می گردد. این بیماری در پرورش قارچ بر روی کمپوست خوب پاستوریزه نشده، روی طبقات چوبی سالن کشت و کشت های بذر دیده می شود و گاه گاهی به خاک پوششی سرایت می نماید. کمپوست کاملا خیس، رشد کپک را افزایش می دهد.

علائم ظاهری کپک سیاه

میسلیوم این بیماری پرورش قارچ به رنگ تیره از خاکستری تا سیاه می باشد که با تشکیل موهای سیاه حاوی اسپور و به طول حداکثر 29 میلی متر، بر روی کاه پاستوریزه شده و گاهی روی خاک پوششی ظاهر می گردد.

نواحی آلوده کمپوست در پرورش قارچ تیره تر و مرطوب تر از سایز نواحی کمپوست بوده و چنانچه با دست از هم جدا گردد، اسپورهای خاکستری رنگ به صورت پودر در هوا پراکنده می شود.

نحوه کنترل کپک سیاه

آلودگی از طریق اسپورهای موجود در هوا صورت می گیرد. بهترین راه کنترل این بیماری پیشگیری است. یعنی اقداماتی شامل فیلتراسیون هوا، انجام دقیق و صحیح فاز یک و دو، رعایت کامل بهداشت در آزمایشگاه تولید اسپان و اتاق های کشت کافی به نظر می رسد.

اسپورهای این بیماری قارچی از بیماری های پرورش قارچ، در بعضی از افراد حساس و به خصوص کسانی که مبتلا به اختلالات تنفسی هستند ایجاد ناراحتی می نماید.

در پایان لازم به ذکر است علائم و روش های کنترل بیماری های اشاره شده در پرورش قارچ در منزل نیز کاربرد دارد.

منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی