آموزش جلوگیری از خسارات سنگین در مراحل پرورش قارچ

در پرورش قارچ برای کنترل موفقیت آمیز آفات و بیماری هایی که عموما در مراحل پرورش قارچ ایجاد مزاحمت نموده و یا خسارت های عمده ای وارد می سازند، شناخت و درک چگونگی حضور و رشد گسترش آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در این رابطه اطلاع از میزان اولیه جمعیت آفات و اسپورهای انواع به خصوص کپک ها، زمان آلودگی، سرعت حملات و گسترش آفات و بیماری ها در مراحل پرورش قارچ ضروری به نظر می رسد. اقدامات ذیل می تواند تا حد زیادی حضور و جمعیت آفات و بیماری های پرورش قارچ را کاهش دهد.

چگونه از هجوم بیماری ها در مراحل پرورش قارچ جلوگیری کنیم ؟

جلوگیری از تجمع ضایعات قارچ و کمپوست های تخلیه شده، مواد اولیه تهیه کمپوست و خاک پوششی قارچ و هرگونه زباله، نخاله و مواد آلوده در اطراف و محوطه واحد تولید پرورش قارچ به منظور کاهش خطر حضور و ورود عوامل بیماری زا به داخل سالن های کشت.

کنترل عوامل بیماری زا و آفات از طریق جلوگیری از ورود افراد، تجهیزات، ماشین آلات و وسائل آلوده، به اتاق کشت.

استفاده از کمپوست پاستوریزه استاندارد و اسپان مرغوب و عاری از امراض به منظور جلوگیری و پیشگیری از آلوده شدن محیط کشت و سالن ذیربط.

حضور و جمعیت آفات و بیماری های در مراحل پرورش قارچ بستگی به روش های کنترل دارد. روش های معمول کنترل که برای پرورش قارچ در منزل نیز کاربرد دارند عبارتند از: روش های پرورشی، روش های شیمیایی و روش های بیولوژیکی.

روش های پرورشی شامل مواردی از قبیل پاستوریزاسیون استاندارد، کنترل صحیح آب و هوایی اتاق کشت پرورش قارچ به منظور رشد میسلیوم در حد اپتیمم و … می باشد.

بدیهی است این عملیات به میزان زیادی خطر رشد و گسترش کپک ها، امراض مختلف، کنه ها، مگس های سیارید و فورید و غیره را کاهش می دهد.

روش های شیمیایی، استفاده از سموم حشره کش، قارچ کش و باکتری کش و نیز مواد ضد عفونی کننده از قبیل فورمالین می باشد.

باید برای پرورش انواع قارچ ها خاطر نشان ساخت که به طور کلی پیشگیری یعنی جلوگیری از شیوع انواع آفات و بیماری همیشه بهتر از معالجه بوده و به لحاظ اقتصادی ارزان تر و از نظر محیطی مطلوب تر است.

پس از بذر پاشی سریعا اقدام به پوشانیدن سطح بستر گردد. برای این کار معمولا از ورقه های پلاستیک و یا کاغذ کاهی و یا روزنامه کاملا ضد عفونی شده استفاده به عمل می آید. انجام عمل پوشش علاوه بر جلوگیری از آلوده شدن کمپوست، در تسریع رشد میسلیوم کمک خواهد نمود.

لازم به ذکر است که استفاده از پوشش پلاستیکی بر روزنامه ارجحیت دارد.

علت این امر یکپارچگی پلاستیک و جلوگیری از اتلاف گاز کربنیک و نیز حفظ رطوبت کمپوست و خاک پوششی و دمای کمپوست می باشد (چنانچه کمپوست استاندارد و یا سلکتیو نبود و پاستوریزاسیون کاملی نداشته باشد و یا پس از بذرپاشی به هر دلیل مدیوم تهیه شده (کمپوست) سالن آلوده به امراض و یا آفات گردد، حضور پلاستیک سراسری امکان آلودگی سراسر کمپوست را بیشتر می نماید)، در حالی که روزنامه در اثر پایین امدن رطوبت سالن و عدم هماهنگی بین رطوبت نسبی سالن و مدیوم سریعا خشک شده و بر اثر رطوبت زنی مکرر و عدم یکپارچگی و یا پاره شدن رزونامه، آب به داخل مدیوم وارد گردیده و لذا کمپوست خیس شده (بیشتر در سیستم کیسه ای)، ریشه دوانی مختل و محیط مدیوم آماده پذیرش آفات و امراض می گردد.

مساله قابل اهمیت در رابطه با آفات و بیماری ها در مراحل پرورش قارچ، در صورت حضور موضعی و یا خفیف آنها، جلوگیری از رشد و گسترش و سرایت آنها از یک محل و یا سالن به سالن های کشت دیگر و یا واحدهای تولیدی اطراف می باشد.

برای حصول این امر پیشگیری هایی از جمله عناوین ذکر شده در ذیل می تواند از خسارات سنگین شیوع امراض و آفات جلوگیری نماید.

نحوه استفاده از فیلترهای اسپورگیر چگونه است ؟

اسپورهای قارچ های آلوده به بیماری ویروسی die – black و اسپورهای انواع کپک ها می توانند از طریق هوای ورودی از یونیت ها و درب های ورودی و خروجی و احیانا منافذ و شکاف های موجود در درب ها، به اتاق های کشت انتقال یابند.

حشرات نیز در اثر جاذبه برخی از بوهای موجود در اتاق کشت پرورش قارچ خوراکی منجمله میسلیوم قارچ، به طرف بوها جلب شده از طریق هوای ورودی، منافذ، شکاف ها و یا حتی افراد و کارگران و نیز دریچه های فاضلاب موجود در اتاق های کشت خود را به اتاق و محیط کشت پرورش قارچ می رسانند.

برای کنترل مراتب در مراحل پرورش قارچ، استفاده از فیلترهایی به اندازه 4 الی 5 میکرومتر می تواند مناسب باشد.

بهتر است فیلتر ها پس از پایان دوره کشت پرورش قارچ و انجام عملیات پاستوریزاسیون کمپوست قبل از تخلیه همراه با مواد داخل سالن تخلیه و در دوره کشت جدید از فیلترهای تازه استفاده به عمل آید.

در فصل تابستان به علت آلودگی و گرد و غبار بیشتر ممکن است نیاز به دو بار تعویض فیلتر در یک دوره کشت باشد.

در مورد تونل با توجه به اهمیت سلامت کامل کمپوست، استفاده از فیلتر امری کاملا ضروری به شمار می رود. هوای خارج که در مراحلی از فاز دو مورد استفاده قرار می گیرد، بایستی قبل از ورود در مقابل اسپورها کاملا فیلتره گردد.

البسه و کفش ها چگونه سبب خسارت به تولید می شوند ؟

اسپورهای قارچ های مبتلا به بیماری ویروسی و بیماری های میکوگون، ورتی سیلیوم و بسیاری دیگر از اسپورها می توانند وسیله انسان به اتاق های کشت وارد گردند.

بنابراین اهمیت دادن به این امر و استفاده از البسه و کفش های تمیز و ضد عفونی شده در تمام مراحل پرورش قارچ و تولید، ضروریست.

چنانچه سالنی آلوده به کپکها و یا سایر امراض بوده و انجام عملیات روزانه لازم الاجرا می باشد، تعویض البسه و کفش های کارگران پس از انجام مراحل کار و شستشو و ضد عفونی آنها امری ضروری به شمار می رود.

ضمنا توصیه می گردد انجام کارهای روزانه در سالن های آلوده و یا مشکوک به امراض، پس از اتمام کار سالن های سالم صورت گرفته و در آخر کار روزانه، کارگران و البسه و کفش های آنان و ابزار به کار گرفته شده مورد استحمام و شتشو و ضدعفونی قرار بگیرد.

برای از بین برد اسپورها، البسه آلوده بایستی در درجات بالا شستشو گردند. بهتر است در آب در حال جوشش قرار داده شود تا کلیه اسپورها به خصوص اسپورهای امراض ویروسی کشته شوند.

نحوه ضد عفونی سالن تولید قارچ چگونه است ؟

پیشگیری و کنترل بیماری ها یکی از اساسی ترین وظایف کشتکاران قارچ و همچنین افرادی که پرورش قارچ در منزل انجام می دهند، می باشد که می بایستی به طور منظم در دستور کار روزانه قرار بگیرد.

مهمترین قسمت پیشگیری اعمال مراقبت های بهداشتی از جمله ضد عفونی است. ضد عفونی که در واقع کاربرد آن در قارچکاری عبارت است انهدام عوامل بیماری زا، میکروب ها و آلودگیها است، می تواند غالب امراض و بیماری ها را در مدت زمان کوتاهی در مراحل پرورش قارچ منهدم نماید.

موادی که جهت ضد عفونی در سالن های کشت مورد استفاده قرار می گیرد، بایستی برای انسان و محصول زیان آفرین نباشد.

یکی از مواد ضد عفونی کننده مفید و قابل استفاده در واحد های تولید و پرورش قارچ فورمالین است.

این ماده در درجات حرارت 15 الی 16 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بالا بهترین تاثیر را در جهت ضد عفونی در سالن های کشت و پرورش قارچ ارائه می نماید.

در درجات پایین تراز درجات ذکر شده یعنی بین صفر و 16 درجه سانتی گراد می توان از خاصیت و تاثیر تماس این ماده در رابطه با ابزار کار و ماشین آلات استفاده نمود. بدیهی است مدت زمان تماس فورمالین با وسائل مورد نظر جهت ضد عفونی کامل حداقل 20 دقیقه می باشد.

دستور العمل استفاده از فورمالین در مراحل پرورش قارچ و تولید به شرح ذیل است:

• ضد عفونی در طول دوره اسپان ران یا ریشه دوانی در کمپوست: پوشش پلاستیک یا ورقه های کاغذ مستقر شده روی کمپوست بایستی هفته ای دو بار با 500 سی سی فورمالین تجارتی (40 درصد) در 100 لیتر آب برای 300 متر مربع اسپری گردد.
• ضد عفونی بستر قبل از خاک دهی: پس از برداشتن روکش های کاغذی و یا پلاستیک و صاف و هموار نمودن سطح کمپوست و نیز شستشوی کف زمین سالن کشت و پرورش قارچ، از محلول 200 سی سی فورمالین در 100 لیتر آب جهت ضد عفونی بستر کشت و از محلول 2 لیتر فورمالین در 100 لیتر آب جهت ضد عفونی کف سالن استفاده به عمل می آید. برای تاثیر کامل فورمالین جهت ضد عفونی زمین در مراحل پرورش قارچ، لازم است کف زمین ابتدا با آب شستشو و تمیز گردیده و سپس با ماده ضد عفونی کننده فوق کاملا اسپری و حداقل به مدت 20 دقیقه در سالن پرورش قارچ مسدود گردد.
• ضد عفونی پس از خاک دهی: پس از اتمام عملیات خاد دهی و تمیز نمودن کف زمین، از محلول 200 سی سی فورمالین در 100 لیتر آب جهت ضد عفونی بستر کشت و از محلول 2 لیتر فورمالین در 100 لیتر آب جهت ضد عفونی زمین استفاده به عمل می آید. بدیهی است با بسته شدن درب اتاق کشت پرورش قارچ به مدت حداقل 8 تا 10 ساعت، علاوه بر اثر تماسی محلول با زمین، تدخین فورمالین کمک قابل توجهی به ضد عفونی کامل خاک نیز می نماید.

چنانچه در نظر است به منظور کنترل بیماری های ورتی سیلیوم، میکوگون و یا کپک تار عنکبوت (داکتیلیوم) از قارچکش استفاده گردد، در این صورت می توان از اسپری فورمالین در سطح خاک صرف نظر نمود.

• ضد عفونی ماشین آلات، لوازم و تجهیزات: وسائل ذکر شده بایستی پس از اتمام کار، شستشو و تمیز گردیده، سپس قبل از استفاده به محلول 2 لیتر فورمالین در 100 لیتر آب ضد عفونی گردد. روش صحیح ضد عفونی وسائل مذکور به این صورت است که محلول فورمالین بایستی حداقل به مدت 20 دقیقه با کلیه قسمت های ابزار در تماس باشد. ضد عفونی کفش ها به ترتیب ذکر شده در مراحل پرورش قارچ صورت می گیرد. لازم به ذکر است که تاثیر قطعی و کامل فورمالین منوط به حذف و پاکسازی هرگونه آلودگی، گرد و غبار و ضایعات خاک پوششی بر روی ابزار و وسائل مورد استفاده می باشد.
• ضد عفونی راهروهای سالن کشت و پرورش قارچ: با دو لیتر فورمالین در 100 لیتر آب کلیه راهروهای سالن های کشت ضد عفونی و به مدت 8 الی 10 ساعت ورودی ها و خروجی ها مسدود می گردد. در هنگام آلودگی سالن کشت، میزان فورمالین دو برابر می گردد.
• ضد عفونی قفسه های چوبی: چوب هدایت کننده ضعیفی از گرما به شمار می رود. به این معنی که حرارت در طول پاستوریزاسیون کمپوست قبل از تخلیه به خوبی داخل چون نفوذ نمی نماید. حتی عملیات استفاده از بخار در 70 درجه سانتی گراد به مدت 12 ساعت ضمانت کافی جهت ضد عفونی موثر قلمداد نمی گردد. بنابراین به منظور از بین بردن میسلیوم و اسپورهای امراض بایستی از مواد ضد عفونی کننده جهت تکمیل عملیات استفاده گردد.

قبل از انجام امور بایستی تخته ها کاملا شستشو گردیده و از هرگونه آلودگی ظاهر پاکسازی و سپس کاملا خشک شود.

ماده ضد عفونی کننده برای این منظور که در کشور های اروپایی مورد استفاده قرار می گیرد محلول 0/5 درصد سدیم پنتا کلروفنولات و سودا است که به وسیله سم پاش با فشار قوی به تمام سطوح چوب اسپری می گردد.

اخیرا با جایگزینی انواع دیگر طبقه بندی منجمله استفاده از لوله های گالوانیزه با بستر مشبک فلزی و حذف کامل چوب در داخل سالن های کشت پرورش قارچ، مشکل ضد عفونی مرتفع گردیده است.

انتقال و دفن مواد زائد در مراحل پرورش قارچ

کونه های قارچ و قارچ های مرده و هرگونه آلودگی و مواد زائد بایستی به طور مرتب از روی بستر جمع آوری و داخل کیسه پلاستیک ریخته و از سالن کشت خارج گردد.

کونه های قارچ محل مناسبی جهت رشد و زندگی کپک های سبز (واریته های تریکودرما)، کپک تار عنکبوت و باکتریال بلاچ می باشد.

بنابراین کونه های قارچ و قارچ های مرده جمع آوری شده و بایستی به طور منظم به محوطه ای دور از واحد تولید پرورش قارچ منتقل گردد تا از احتمال سرایت امراض به محیط کشت در مراحل پرورش قارچ جلوگیری گردد.

سردخانه و محل نگهداری اسپان

در سردخانه ای که قارچ های چیده شده قرار داده می شود ( به خصوص قارچ های پشت باز یا قارچ های در شرف باز شدن)، اسپورها می توانند به راحتی در محیط سردخانه پراکنده شوند.

اسپورهای قارچهای حاوی ویروس die – black حامل بیماری ویروسی بوده و لذا می توانند از این طریق در مراحل پرورش قارچ انتقال یابند.

لذا به لحاظ بهداشتی و سلامت اسپان، نگهداری آن در سردخانه محل نگهداری قارجه به هیچ وجه توصیه نمی گردد، بهتر است در یخچال و یا سردخانه مخصوص اسپان نگهداری شود.

اگر امکان نگهداری اسپان در سردخانه جداگانه میسر نیست بایستی سطح کیسه ها و یا شیشه های اسپان نگهداری شده در سردخانه مشترک پس از خروج از سردخانه ضد عفونی شود (با دستمال آغشته به الکل متیلیک).

منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی