با توجه به این موضوع که درختان میوه نباتاتی هستند که عمر نسبتا طولانی دارند و برخی از آنها مانند درختان سیب و گلابی حتی 150 سال و شاید بیشتر عمر نمایند، بنابراین در زمان ایجاد و احداث باغ میوه و کاشتن درختان در نقطه ای از باغ، باید در نظر داشت که محلی صحیح برای پرورش آنها در نظر گرفته شود و تمامی جوانب کار بررسی شده تا بعدا پرورش آنها با مشکل مواجه نشود.
سهل انگاری در زمان انتخاب و تهیه زمین و انتخاب درختان ناسالم و ضعیف، باعث زیان فراوان در آینده خواهد شد که جبران آن به آسانی میسر نخواهد بود و از طرفی در برخی موارد اساسا نمی توان جبران نمود.
انتخاب محل مناسب برای احداث باغ میوه به لحاظ شرایط محیطی
برای احداث باغ میوه و در نهایت به دست آوردن محصول، باید توجه به نواحی و مناطقی داشت که جهت کشت میوه مخصوصی مناسب باشد.
شرایط هوا و سرمای زمستان، درجه حرارت بهار و میزان رطوبت و همچنین سایر شرایط محلی، در انتخاب نوع درخت میوه موثر است.
همچنین وضعیت حمل و نقل و بازار فروش در اخذ تصمیم گیری اثر گذار می باشد و یکی از عوامل عمده به شمار می رود. به طور کلی در غالب نقاط ایران اغلب محصولات متنوع را می توان تهیه و تولید نمود.
شرایط جغرافیایی ایران به شکلی است که در نقاط بسیار نزدیک به هم، انواع متفاوتی از درختان به عمل می آید به طور مثال می دانیم که کرج منطقه گرمی نیست و از نظر تولید اقتصادی، اغلب میوه های گرمسیری از قبیل انجیر، انار و انگور به عمل نمی آید ولی به فاصله چند کیلومتری به طرف جنوب در شهریار، انگور بسیار ممتاز به عمل می آید.
عوامل موثر در انتخاب منطقه برای احداث باغ میوه
عوامل محیطی در تعیین انتخاب منطقه بسیار موثر است. حرارت بزرگترین عاملی است که روی تقسیم جغرافیایی مناطق در میوه جات و انواع آن موثر است، سرمای زمستان اگر یکنواخت باشد برای کاشت درخت میوه مناسب است و از طرفی گرمای طولانی و خشک تابستان برای اغلب انواع میوه جات جهت احداث باغ میوه مضر است.
سرمای بهاره و یخبندان مختصری که در زمان گلدهی درخت پیش می آید، خطرناک ترین و مهم ترین اتفاقی است که برای یک درخت صورت می گیرد. این یخبندان بسیار خطرناکتر از یخبندان پاییزه است.
بادهای سنگین و شدید نیز اثرات بسیار بدی داشته و به هیچ وجه مطلوب درختان میوه نیست و از طرفی بادهای خشک در زمان گلدهی در به بار نشستن درخت موثر است و مقدار محصول را کاهش می دهد و مخصوصا در درخت سیب به شدت تاثیر منفی دارد.
بادهای شدید برای نهال های جوان مضر است و درخت را به یک طرف خم می کند. نور آفتاب که در نتیجه ی آن انرژی برای درخت به وسیله برگها تهیه می شود در رنگ میوه و اندازه ی آن و همچنین باردهی از سالی به سال دیگر موثر می باشد.
خطر تگرگ بسیار زیاد است و در برخی نواحی خطر تگرگ از مناطق دیگر بیشتر است به طوری برگ های درختان را پاره کرده و یا به پوست آنها صدمه می زند و به طور کلی می توان گفت درخت میوه را از رشد باز می دارد.
انتخاب محل احداث باغ میوه به لحاظ شیب زمین
انتخاب محل و احداث باغ میوه بسیار مهم است و زمین های بلند و سراشیب شکل که شیب بسیار تند نداشته باشد برای احداث باغات میوه و عملیات باغبانی مناسب بوده و بهترین زمین می باشد.
هرچند محل زمین های بلند از نظر جریان هوای خوب و سالم برای درختان میوه مناسب است، ولی کاشتن درختان در بالای بلندی این نقص را دارد که جریان باد و خشکی هوا و کمی حاصلخیزی زمین به درخت صدمه می زند و از طرفی جهت شیب زمین معمولا روی محصول میوه تاثیر می گذارد.
در هر حال اگر باد دائمی باشد باید درختان را در شیبی که در پناه باشد، کاشت. این موضوع ثابت شده است که شیب به طرف شمال رشد جوانه های گل را به تاخیر می اندازد و از طرفی شیب به طرف جنوب رشد جوانه ها را تسریع می نماید. شیب غرب و شرق حد بین این دو فاصله است.
یخبندان های بهاره که معمولا در موقع شب به وقوع می پیوندد، گل درخت را از بین می برد و به همین دلیل مجددا متذکر می شویم که درختان در شیب بلند جهت احداث باغ میوه کاشته شوند بهتر است زیرا هوای گرم چون سبک تر است به طرف بالا صعود کرده و هوای سرد جای آن را می گیرد و هوای سرد که سنگین است در قسمت زیرین در مجاورت سطح زمین راکد می ماند و در صورتی که درجه حرارت آن صفر یا کمتر باشد باعث سرما زدن جوانه ها و گلهای درختان در فصل بهار می شود.
حال اگر قطعه زمینی که برای احداث باغ میوه و کاشت درختان در نظر گرفته ایم در سراشیبی باشد هوای سرد مانند آبی که روی سطح مایل بریزند به طرف پایین ترین نقطه ی سطح زمین جاری می شود و در آن تجمع پیدا می کند و هوای گرم به طرف دامنه یعنی بالای شیب صعود می کند.
انتخاب زمین برای احداث باغ میوه
اساسا درختان میوه طالب زمین های مرغوب هستند ولیکم درجه احتیاج آنها متفاوت است، گروهی از درختان طالب اراضی عمیق و نم دار بوده و گروهی دیگر در زمین های گرم و نسبتا خشک بهتر رشد و نمو می کنند.
از طرفی دیگر بخشی از درختان اراضی آهک دار را می پسندند و بعضی از درختان در زمین های سیلیسی میوه ی مرغوب تولید می کنند.
برای مثال می توان گفت پرورش درخت سیب، گلابی و بادام کمتر نیاز به اراضی مرغوب دارند در حالی که پرورش درخت زرد آلو، پرورش درخت هلو و درختان گیلاس نسبتا طالب اراضی مرغوب هستند.
معایب زمین ها بیشتر تراکم و یا سستی زیاد و یا خشکی و رطوبت بیش از اندازه ی آنها می باشد.
زمین را در صورتی سخت و متراکم می نامند که رطوبت را به مدت زیادی در خود نگه دارد و قابل نفوذ نباشد و در نتیجه تابش آفتاب و خشک شدن و تبخیر آب آن، زمین سخت شده و شکاف بردارد که این اراضی، رسی می باشند.
زمین های رسی مرطوب اصولا سرد بوده و کمتر هوا در آن نفوذ می کند و به همیج جهت رشد و نمو درخت در آن غیر منظم است. در این اراضی مخصوصا اگر خاک تحت الارضی سخت و رطوبت ناپذیر باشد اغلب گل های و میوه ها قبل از رسیدن خود به خود از درخت سقوط می کنند و مخصوصا اگر ریشه های نباتات به قدر کافی از هوا و اکسیژن استفاده نکنند و همچنان رطوبت بیش از حد، ریشه ها را فاسد کند، اغلب درختان ضعیف و برگ های آنها زرد شده شده و در مدت زمان کوتاهی تمامی آنها خشک می شوند.
اگر خاک تحت الارضی سخت باشد درخت در ظرف چند سال اول کمی رشد کرده ولی وقتی تاج درخت رشد کرد و آغاز به میوه دادن نمود، ضعف درخت ظاهر شده و اگر تصادفا یک خشکسالی ایجاد شود یا یک سرمای سخت زمستان اتفاق بیفتد این درختان از بین خواهند رفت.
زمین برای احداث باغ میوه باید دارای قدرت زهکشی بوده و اگر بافت آن شنی باشد قادر است که آب باران و آب آبیاری درختان میوه را سریعتر جذب نماید و از طرفی سنگ ریزه و شن، زمین را گرم کرده که برای فعالیت ریشه ها مناسب است.
درختان میوه در زمان فصل رشد با زمین مرطوب سازگاری ندارند، ریشه درختان میوه در طول مدت استراحت زمستانی می توانند در آب غوطه ور باشند مشروط به اینکه در زمان شروع رشد بهار، آب آبیاری آنها به وسیله زهکشی به بیرون برود.
زمان باز شدن جوانه گل و بالا آمدن شاخه ها، غرقابی خاک خطرناک است و اگر بیش از یک هفته باران ببارد و زمین مملو از آب شود برای رشد درخت مضر است.
اراضی رسی بسیار مرطوب را می توان تا اندازه ای به واسطه عمل زراعی با لوازم باغبانی اصلاح نمود یعنی سطح آنها را همیشه نرم نگه داشت که هوا در خاک توانایی نفوذ داشته باشد ولیکن بهتر است آنرا زهکشی نمایند تا آب زیادی از آن خارج شود.
جهت اصلاح اراضی رسی می توان شن، ماسه و مقداری آهک و کود حیوانی را به آن اضافه کرد تا برای کاشت درخت و همچنین احداث باغ میوه آماده شود اما این امر بسیار هزینه بر بوده و با در نظر گرفتن تمام مراتب بالا بهتر است زمینی را برای احداث باغ میوه انتخاب کنیم که برای کشت درختان میوه مساعد باشد نه اینکه با وضع مصنوعی و مخارج زیاد آنرا اصلاح و آماده کنیم.
وجود مقداری رس در حدود 20 تا 40 درصد برای درختان میوه مناسب است و مقدار کافی مواد غذایی لازم را در بر دارد و رطوبت را هم به اندازه نگاه می دارد، از طرفی وجود هوموس و مواد پوسیده نیز در خاک لازم است زیرا هم مقداری مواد غذایی داشته و هم قابلیت نفوذپذیری زمین را افزایش می دهد.
انتخاب نوع میوه
اشاره شد که انتخاب نوع میوه برای احداث باغ میوه، تا حدی به منطقه و انتخاب زمین بستگی دارد و به طور کلی باید دانست که نوع میوه طالب یک آب و هوای معینی است.
به طور مثال در خراسان پرورش درخت هلو مناسب است و در نطنز، پرورش درخت گلابی و از سویی دیگر پرورش درخت گیلاس در مناطق کوهستانی سردسیر، انار و پرورش درخت انجیر در مناطق گرمسیر، در نتیجه تجربیات محلی و سابقه امر بین اهالی و زراعین بهترین الگوی کار را در احداث باغ میوه دارند.
انتخاب واریته برای احداث باغ میوه
انتخاب واریه نیز موضوع مهمی است که باید اساس و اصل پژوهش میوه قرار بگیرد. انتخاب واریته های مخصوص برای یک ناحیه ی معین با شرایط لازم، مشکل ترین مرحله را برای تولید کننده میوه ایجاد می کند.
باید به لحاظ بازار پسندی واریته هایی که در بازار شناخته شده و قیمت بالاتری دارد را انتخاب و توجه نمود و از طرفی می بایست تقاضای بازار را در نظر گرفت به طور مثال رنگ قرمز سیب که مورد توجه بازار است و همچنین سایر مشخصات میوه ها، بزرگترین مرحله و مرتبه را در انتخاب واریته کشت برای احداث باغ میوه احراز می کند.
واریته های یک نوع میوه معینی که توانایی رشد خوبی دارد در نواحی مختلف تفاوت دارد و باید در کشت درختان تمام مراتی گفته شده را در نظر گرفت.
زمان کاشت درختان میوه
زمان کاشت درختان میوه با آب و هوای هر منطقه تفاوت دارد، به طور کلی در زمان استراحت گیاه می توان اقدام به تغییر محل آن نمود. معمولا در مناطق سرد معتدل و یا سردسیری که زمستان سخت دارد، در این فصل درخت در استراحت است یعنی سلول های آن فعالیتی ندارد، زمان کاشت درخت می باشد که انجام این امر در دو زمان صورت می گیرد.
یکی در اواخر پاییز یا اوایل زمستان که درخت تازه به خواب زمستانی رفته و یا در اواخر زمستان قبل از فصل بهار که هنوز درخت از استراحت زمستانی خارج نشده ولی یخبندان ها از بین رفته و زمین قابل کشت شده است.
بین دو زمان عمل انتقال درخت به علت سرمای شدید، یخبندان زمین غیر مقدور و موجب خشک شدن آن شود.
باید توجه داشت برای احداث باغ میوه ریشه درخت حساس تر از سر شاخه ها بوده و در درجه حرارت کمتر از صفر درجه از بین می رود بنابراین در زمان نقل و انتقال درختان و اقدام به درخت کاری در زمستان باید نهایت دقت را به عمل آورد.
فاصله درختان میوه
به طور کلی فاصله درختان میوه در باغات ایران فوق العاده نزدیک به هم است و اگر در زمان کاشتن درخت شرایط زندگی انواع مختلف درختان را از قبیل بزرگی و کوچکی و ارتفاع آنها را در نظر نگرفته باشیم و آنها را به یک فاصله مساوی از هم بکاریم و یا انواع مختلف را در داخل هم و یا به فواصل نزدیک به هم بکاریم، جز یک مشت درخت نامنظم و ناموزون نتیجه ای به دست نخواهد آمد.
درختان میوه احتیاج به نور و حرارت آفتاب برای نمو و رشد خود و آوردن و رسانیدن میوه دارند و هر اندازه فاصله بین آنها زیادتر باشد این دو عامل بیشتر در زندگانی درخت دخالت نموده و بیشتر میوه و قسمت های مختلف آن می رسد و از طرف دیگر در احداث باغ میوه فاصله بیش از اندازه گرچه برای درخت و میوه ممکن است مفید باشد ولی از نظر اقتصادی و گاهی از نظر بیولوژیکی زیان آور خواهد بود.
پس در کاشت درختان میوه باید به منظور نمود مراتب زیر رعایت فاصله بین آنها را در نظر گرفت.
رشد و نمو درخت
بعضی از درختان میوه مانند درخت گردو، گلابی، زردآلو، گیلاس در نتیجه رشد زیاد، فضای بیشتری را اشغال می کنند و باید فاصله بین آنها به اندازه ای باشد که از زمین و هوا و نور استفاده لازم و کامل را نمایند.
شدت یا ضعف نور خورشید
در نقاطی که هوا اغلب ابری بوده یا مرطوب است و قطرات آب در هوا معلق بوده، در نتیجه طبیعتا نور خورشید به مقدار کافی به درختان نمی رسد و باید فاصله درختان را نسبت به هم در احداث باغ میوه، بیشتر در نظر گرفت و برعکس در مناطقی مانند جنوب که نور و حرارت آفتاب شدید و گرم بوده، تشعشع به قدری زیاد است که نور حداکثری به درخت رسیده و باعث سوختن برگ، میوه و گاهی اوقات تنه درخت می شود از این رو باید درختان را جهت احداث باغ میوه نزدیک به یکدیگر یا در پناه درختان بزرگتر مانند نخلو اکالیپتوس قرار داد تا از شدت نور آفتاب جلوگیری به عمل آید.
به همین جهت است که در شمال کشور برای حفظ درختچه های چای از تابش شدید آفتاب، اغلب به فواصل معینی درخت ابریشم می کارند و نیز به همین منظور است که درختان مرکبات را در استان های جنوبی کشور، در بین نخلستان ها قرار می دهند.
به لحاظ صرفه اقتصادی
فاصله درختان از نظر اقتصادی نیز فرق می کند در منطقه ای که ارزش زمین باغات گران است یا آب کمیاب و گران بهاست، باید فاصله درختان را برای احداث باغ میوه تا جایی که خارج از منطق نباشد، کمتر گرفت تا از زمین و آب حداکثر استفاده به دست آید.
در پایان اگر شما عزیزان هم در زمینه ی احداث باغ میوه و فاصله ی درختان نسبت به هم، سوال و تجربه ای دارید آن را با ما به اشتراک بگذارید