درخت جوان گلابی مخروطی شکل می باشد که با گذشت زمان تاج آن شکل بیضی به خود می گیرد و به صورت کلی می توان گفت ارتفاع تمام درخت، همیشه از قطر تاج آن بیشتر است.
درخت گلابی دارای ریشه های عمیق بوده و از دوام بالایی برخوردار است. درخت مذکور در اوایل بهار و گاهی در اواخر اسفند قبل از پیدایش برگ، گلدهی دارد به طوری که گل آن، حساسیت زیادی نسبت به سرما دارد.
سطح انتشار درخت گلابی بسیار وسیع است به طوری که در تحقیقات انجام شده ی انواع مختلف آن، در نواحی معتدل اروپای غربی تا آسیای شرقی یافت می شود. اولین بار در تاریخ، کشت درخت گلابی توسط رومی ها و یونانیان آغاز شده است. درخت گلابی در ایران به حالت وحشی در جنگل های شمالی و غربی، فراوان دیده می شود که نام آنها، خوج و انچوچک می باشد.
مقاومت درخت گلابی در برابر با سرما، بسیار می باشد با این حال اگر سرمای هوا بیش از 24- درجه سانتی گراد کاهش پیدا کند، درخت خشک و از بین می رود. از حیث ارتفاع از سطح دریا درخت گلابی این توانایی را خواهد داشت که تا ارتفاع 2000 متری از سطح دریا کاشته شود ولی با این حال هرچه در ارتفاعات پایین تر کشت شود، درخت از کیفیت مطلوب تری برخوردار خواهد بود.
شرایط پرورش و کاشت درخت گلابی
از لحاظ شرایط نگهداری، کاشت درخت میوه گلابی با پرورش درخت سیب تفاوت بسیاری دارد و در مقایسه نمودن این دو می توان گفت که کشت گلابی محدودتر است و علت این محدودیت آن است که برخلاف سیب که وجود پایه های متعدد، امکان پرورش آن را در همه نقاط و در هر نوع آب و هوایی میسر ساخته است لذا این امکان برای درخت گلابی وجود نداشته و تنها یک یا دو پایه از آن برای انتخاب بیشتر موجود نمی باشد.
خاک مناسب برای کاشت درخت گلابی
درخت گلابی از حیث خاک جهت احداث باغ میوه، تمایل به زمین های عمیق شنی، رسی، قوی و نم دار دارد و در زمین های شنی و خشک و یا رسی مرطوب، دوام درخت کاهش پیدا می کند، زیرا رشد ریشه عمقی درخت گلابی به مراتب بیشتر از سیب بوده و لذا قادر می باشد که در اعماق زمین نفوذ کند و از رطوبت طبقات پایین خاک استفاده نماید.
به همین دلیل است که با افزایش رشد ریشه ها، درخت تنومندی تشکیل شده که به مراتب عمر آن بیشتر از درخت سیب خواهد بود.
با توجه به موضوعات گفته شده مشخص می شود که کاشت درختان گلابی در زمین های شنی و سست نیز امکان پذیر است حتی بدون اینکه احتیاج زیادی به آبیاری درختان میوه داشته باشند. زمین های رسی و سرد نیز چندان برای گلابی مخصوصا انواع دیررس آن مناسب نیست و در اینگونه زمین ها انواع دیررس فاقد مرغوبیت اصلی خود می باشد ولیکن در حالت برعکس، واریته های زودرس در این نوع اراضی نسبتا رشد بهتری خواهند داشت.
به لحاظ شرایط آب و هوایی می توان گفت درخت مذکور در محیط خشک و گرم معتدل، دارای محصول بهتر و مرغوب تری خواهد بود.
تغذیه و کوددهی درخت گلابی
درخت گلابی برای رشد مناسب خود نیاز به مواد غذایی فراوان دارد و هرگز نباید در محلی که قبلا در آن درخت گلابی کاشته شده است، مجددا نهال دیگری را کاشت زیرا با توجه به آنچه که گفته شد در قدم اول می بایست مقدار زیادی کود حیوانی و یا کود سه بیست npk جهت کوددهی درخت گلابی به زمین داده شود و سپس پس از تغذیه زمین، درخت در محل مذکور کاشت شود.
اثر طاقت فرسای درخت نام برده در زمین به حدی می باشد که گاهی در درختکاری وسیع، باغبانان مجبور می شوند در مدت زندگی درخت در یک محل که به مدت 30 الی 50 سال است، محل درخت را تغییر دهند.
در باغات کوچک و یا تفریحی اگر بخواهید درخت گلابی را در همان وهله اول کشت کنید، در ابتدا باید حتما زمین را به عمق یک متر و سطح دو متر در دو متر یعنی چهار متر ، تعویض نمایید که البته این کار برای تغذیه درخت گلابی بسیار گران قیمت بوده و در حالتی لازم به اجرا می باشد که درخت گلابی در محلی کاشته شود که قبلا در آن قبلا گلابی کاشته شده است.
تکثیر درخت گلابی
برای تکثیر درخت گلابی تنها راه تکثیر از نوع پیوند می باشد زیرا دانه ی گلابی هیچ گاه درختی را که دارای خواص پایه مادری باشد را تولید نخواهد کرد.
تنها برای ایجاد انواع جدید و یا تهیه ی پایه پیوند ارقام مختلف گلابی مرغوب، از بذر آن استفاده می کنند. درخت گلابی که از بذر به عمل می آید نرک نام دارد و بهترین پایه برای پیوند گلابی می باشد.
روش صحیح پیوند درخت گلابی
برای پیوند نهال جوان معمولا از پیوند شکمی از انواع پیوند درختان میوه و گاهی اسکنه استفاده می شود ولیکن برای جوان نمودن درختان پیر، پیوند شکافی انتهایی یا تاجی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع پایه: در پیوند گلابی از انواع پایه های بذری گلابی و پایه به، ازگیل (معمولی و ژاپنی) و زالزالک استفاده می شود.
پایه بذری: همان پایه نرک است که به آن اشاره شد و می توان آن را مهمترین و بهترین پایه گلابی دانست و علت این موضوع در آن است که ریشه ی اصلی بسیار طویل بوده و قادر است در اعماق زمین تا محلی که رطوبت وجود دارد رشد کند لذا به درخت، رشد، استقامت و استواری خوبی را می بخشد به طوری که درخت در تمام طول عمر خود نیازی به قیم نخواهد داشت.
اگر بذر گلابی در خزانه کاشته شود باید حتما محل آن را دو یا سه مرتبه تغییر داد زیرا به علت داشتن ریشه ی اصلی طویل و طبیعتا نداشتن ریشه ی فرعی، گرفتن نهال جا به جا شده در محل اصلی پس از سه الی چهار سال امری بسیار دشوار است در صورتی که اگر در سن کم و در محل نهال، جا به جا شود رشد ریشه ی اصلی قطع شده و در نمو خود راکد می ماند که در عوض این موضوع، ریشه های فرعی زیادی ظاهر می گردد.
در هر صورت درخت گلابی بهترین پایه برای انواع گلابی می باشد، یعنی نوع مرغوب گلابی که روی پایه گلابی پیوند می گیرد، بسیار قوی تر و پر محصول تر می باشد به شرط آنکه در خاک مناسب و قوی کاشته شود.
در درخت گلابی، رشد و نمو پیوندی که روی پایه گلابی بذری قرار گرفته در چند سال اول بسیار کند بوده ولیکن از سال سوم به بعد نمو آن بیشتر شده به طوری که این نمو، تا سن بیست سالگی ادامه خواهد داشت.
جوش خوردن پیوند انواع گلابی با یکدیگر همیشه کامل است و به عبارت دیگر تمایل ذاتی بین انواع گلابی زیاد است و به همین دلیل دوام چنین درخت پیوندی نیز زیاد می باشد.
هرس درخت گلابی
درختان گلابی در صورتی که کمتر توسط لوازم باغبانی هرس شوند، خیلی زود دارای شاخه هایی به موازات شاخه اصلی (امتداد تنه) می شوند. درختان گلابی بر وجه مقایسه با درخت سیب دیرتر بارور گشته و تولید شاخه های کوتاه حامل میوه را می نمایند.
شاخک های گلابی نسبت به سیب بلندتر بوده و محصول اغلب واریته های گلابی بر روی شاخک های بلند قرار دارد. سیستم هرس شدید نیز می تواند در تولید شاخه های جانبی دخالت زیادی داشته باشد که در این حالت دوره ی باروری درخت کمی دچار تاخیر خواهد شد و در صورتی که رشد پایه و همچنین پیوندک قوی باشد، انتخاب چنین سیستمی کمک به تولید شاخه های بلند خواهد نمود.
در هرس درخت گلابی باید از هرس و کوتاه کردن شاخه های انشعابی که در سطح زیرین شاخه های اصلی است، خودداری نمود زیاد این شاخه ها خیلی زود تولید جوانه های گل و در نتیجه میوه را انجام می دهند.
معرفی انواع درخت گلابی
تعداد واریته های گلابی اعم از ایرانی یا خارجی از تعداد سیب کمتر است با این حال بهترین و معروف ترین آنها به شرح ذیل می باشد.
واریته های ایرانی
گلابی شاه میوه اصفهان: این گلابی که معروف ترین گلابی ایرانی می باشد دارای رنگ زرد روشن و شکل مخروطی منظم است. مزه ی آن بسیار شیرین و آبدار است که می توان گفت آنچنان دارای عطر و بو نیست.
تاریخ و شروع دوره ی گلدهی درخت (در آب و هوایی نظیر کرج) بین نهم تا 26 فروردین می باشد و رسیدن میوه ی آن نیز در اوایل شهوریور خواهد بود. میوه ی این نوع از انواع درختان گلابی، متاسفانه قابل انبار کردن نبوده و می بایست پس از برداشت، بلافاصله به بازار فروش منتقل شود.
گلابی شاه میوه کرج: رنگ میوه زرد روشن و شکل آن مخروطی است. مزه، طعم، عطر و حتی تاریخ گلدهی آن نیز به گلابی شاه میوه اصفهان مشابه است و می توان گفت که میوه ی آن در اواخر مرداد ماه به دست خواهد آمد. این میوه هم همانند مورد قبلی قابل انبار داری نیست.
گلابی سه فصله کرج: گلابی مذکور دارای رنگ سرخ خالدار به شکل مخروط و نامنظم است و میوه ی آن تا حد بسیار زیادی (حداکثر وزن در حدود نیم کیلو) بزرگ می شود. مزه ی آن نسبتا شیرین و آبدار بوده و فاقد عطر می باشد.
این واریته در بازه ی 6 تا 28 فروردین ماه دوره ی گلدهی داشته و اواخر شهریور نیز تاریخ رسیدن میوه ی آن است.
گلابی پاییز مشهد: رنگ این گلابی زرد و قرمز و فرم آن مخروطی منظم است. حداکثر وزن آن ممکن است به 780 گرم نیز برسد. طعم آن شیرین بوده و کمی دارای عطر و بو می باشد. آغاز گلدهی آن از 11 فروردین تا 27 فروردین بوده که میوه ی آن در اواخر شهریور قابل استفاده است.
هر آنچه که گفته شد اشاره به مهمترین انواع درخت گلابی داشته است با این حال در سایر نقاط ایران هم انواع مختلفی از گلابی به دست می آید که نسبتا دارای مزه و طعم شیرینی می باشند که می توان به عنوان مثال به گلابی نطنز کاشان و برخی نقاط آذربایجان اشاره نمود.
واریته های خارجی
ویلیامز: اصالت این گلابی در کشور انگلیس است که در آمریکا به گلابی Bartlot معروف است. رنگ میوه ی آن سرخ و زرد خالدار است که فرم آن به شکل مخروط منظم است. طعم آن شرین و کمی دارای عطر می باشد و در حدود 12 فروردین ماه به گلدهی رسیده و دوره ی گلدهی آن تا اواخر فروردین ادامه خواهد داشت. میوه ی این نوع از انواع درخت گلابی در اوسط مهرماه مورد استفاده قرار می گیرد.
دوشس: این نوع گلابی از لحاظ شکل و رنگ شباهت بسیار زیادی به واریته ویلیامز دارد ولیکن به لحاظ مزه و طعم، کمی شیرین تر بوده و زمان رسیدن میوه ی آن کمی طولانی از ویلیامز می باشد.
هاردی: رنگ این نوع گلابی زرد سرخ است و شکل ظاهری آن مخروطی منظم می باشد و طعم آن شیرین و معطر بوده که شروع گلدهی آن از 10 فروردین تا 27 فروردین می باشد که محصول نهایی در اواخر شهریور حاصل می شود. قابل ذکر است که این نوع گلابی از انواع درخت گلابی قابلیت انبار داری را ندارد.
گلابی کومیکو: میوه آن دارای رنگ سرخ کم رنگی است و شکل آن مخروطی می باشد. حداکثر وزن میوه این نوع درخت گلابی 400 گرم بوده که مزه ی آن شیرین و دارای کمی عطر می باشد. تاریخ چرخه گلدهی در این واریته از اول فرورین آغاز شده و تا اواخر فروردین ماه ادامه پیدا خواهد کرد.
لازم به ذکر است میوه ی این وارتیه در اواخر آبان به دست آمده و از قابلیت مناسبی برای انبار داری بهره مند است.