در پروش قارچ دکمه ای اولین سوالی که به ذهن می رسد، این است که برای چه منظوری اقدام به کمپوست سازی می گردد؟ تحمل این همه زحمت و مشقت در تهیه مواد اولیه، آماده سازی، اختلاط، فراهم سازی شرایط و مقدمات امر و رعایت کلیه مقررات در جهت تهیه کمپوست ایده آل برای چه منظوری اعمال می گردد؟ و آیا این همه مسائلی که در پی خواهد آمد امری لازم و ضروری در پرورش قارچ خوراکی است، به طوری که عدم انجام مراتب موجود ایجاد مسائل و پیامدهایی در رشد و نمو قارچ و یا راندمان محصول می گردد؟ برای پاسخ به پرسش های اشاره شده، تا پایان مقاله همراه ما باشید.
کمپوست سازی در پرورش قارچ دکمه ای چه اهدافی دارد ؟
از گذشته دور تاکنون محققین و قارچ کاران بسیاری کوشیده اند تا رمز و راز نیازهای این موجود حساس و قانون مند را دریابند و با در دسترس قرار دادن خواسته ها، شرایط و مطلوبیت های مورد قبولش، پرده از اسرار دریده و کشت و کار این محصول پر نیاز را همانند سایز محصولات کشاورزی میسر و هموار سازند.
اساسی ترین نیاز قارچ، فراهم سازی بستری ایده آل به منظور تامین مواد غذایی مورد نیاز جهت رشد و گسترش میسلیوم (ریشه قارچ) در جهت حصول اپتیمم محصول می باشد.
حال چنانچه بستر ایجاد شده برای پرورش قارچ دکمه ای متناسب و ایده آل نباشد، به جای رشد میسلیوم مورد نظر در بستر (کمپوست)، انواع دیگر میکروارگانیسم های رقیب و قارچ های غیر کلاهدار، محیط را اشغال و مانع رشد میسلیوم قارچ خوراکی می گردند.
قارچ خوراکی مانند سایر انواع قارچ ها از ارگانیسم های هتروتروفیک به شمار می رود، به این معنی که به علت فقدان کلروفیل قادر به استفاده از کربن هوا به طریق فتوسنتز نبوده و لذا برای تامین مواد غذایی و متابولیسم خود به منابع کربن که قبلا به وسیله گیاهان سبز تهیه و آماده گردیده (در اثر فتوسنتز) وابسته می باشد.
منابع کربنی که مورد استفاده قرار می گیرد، کاه و مود حیوانی است.
علیرغم اینکه قارچها عملیات فتوسنتز را انجام نمی دهند، و از این نظر نیز خودشان نمی توانند تحت تاثیر نور و روشنایی تشکیل مواد ارگانیک بدهند، لذا نور می تواند در رشد بسیاری از آنها موثر باشد.
با این حال غالب قارچ های تولیدی منجمله قارچ خوراکی نیاز به روشنایی نداشته و رشدشان در تاریکی صورت می گیرد.
مواد غذایی مورد نیاز قارچ جهت پرورش
1_ آب: چون در حدود 92 درصد قارچ را آب تشکیل می دهد، لذا تامین این عنصر در مراحل پرورش قارچ بسیار ضروری است.
2_ منابع کربن: کربوهیدرات های ساده از قبیل قند و نشاسته برای قارچ دارای اهمیت چندانی نمی باشد. موارد مورد نیاز قارچ ترکیبات پیچیده ای هستند که قسمتی از دیواره های سلولی گیاهان از قبیل سلولز، همی سلولز و لیگنین را تشکیل می دهند و این مواد در کمپوست وجود دارند.
3_ منابع نیتروژن: منابع نیتروژن شامل موادی از قبیل پروتئین، آمینو اسیدها و اسید نوکلئیک می باشد. اسید اوریک، اسید هیپوریک، اوره و آمونیاک در انواع مختلف کودهای حیوانی یافت می شود. چنین ذکر می شود که قارچ ها نیترات را جذب نمی نماید. آمونیاک گازی شکل NH3 زیان آور است، لیکن آمونیوم نیتروژن+NH3 می تواند به عنوان منبع نیتروژن جذب و در تولید قارچ مورد استفاده قرار بگیرد.
قسمت اعظم ازت مورد نیاز پرورش قارچ دکمه ای می تواند از طریق ازت موجود در لیگنین که پس از اتمام فاز یک و دو فراهم می گردد و به کمپلکس هوموس لیگنین سرشار از ازت معروف است مورد استفاده قرار بگیرد.
4_ ویتامین ها: ویتامین ها شامل تیامین، بیوتین و تعدادی دیگر از فاکتورهای رشد می باشد.
5_ مواد معدنی: مواد معدنی مورد نیاز قارچ از قبیل فسفر، گوگرد، پتاسیم، کلسیم و منیزیوم می باشد. این مواد برای تمام مراحل فیزیولوژیکی لازم و مفید می باشد.
برخی از مواد معدنی به مقدار کم مورد نیاز هستند ولیکن از اهمیت لازم برخوردار می باشند. تعدادی از این مواد عبارتند از مس، روی، منگنز و ….. این مواد به مقدار کافی در کاه و کود مرغی و به تبع آن کمپوست تهیه شده با این مواد موجود هستند.
با وجود کلسیم زیاد که از طریق سنگ گچ به کمپوست افزوده می گردد و در کمپوست موجود می باشد، قارچ حداقل نیاز خود را به این عنصر از طریق کلسیم موجود در کمپوست تامین می نماید.
اصولا افزودن سنگ گچ به کمپوست رل دیگری دارد که در مقالات آتی در سایت پرشیالرن، تشریح خواهد گردید.
رشد ریشه قارچ در کمپوست سریع تر از هر بستر دیگر است، علت این امر ممکن است وجود میکروفلورای موجود در کمپوست باشد که ریشه قارچ با آن حالت همزی زندگی می نماید.
مواد اصلی خام متشکله کمپوست
مواد اولیه و اصلی تشکیل دهنده کمپوست عبارتند از آب، کلش، کود مرغی، کود اسبی و سنگ گچ.
کلش منبع اصلی کربن در کمپوست به شمار می رود، ذخیره سلولز، همی سلولز و لیگنین را به عهده دارد تا در حین رشد اسپان و زمان رشد قارچ آنرا مورد استفاده قرار دهد.
از سویی دیگر بافت توده را تشکیل داده و جریان هوا را تسهیل می نماید. کلش ماده ایست که وظیفه نگداری آب را بر عهده دارد.
در اروپا از کلش گندم برای پرورش قارچ دکمه ای استفاده می شود. در سایر کشورها از علوفه ذرت، علوفه های سخت چاودار، جو، جو دوسر، برنج، علوفه نیشکر استفاده به عمل می آید.
در ایران نیز ظاهرا فقط کلش گندم مورد استفاده قرار می گیرد.
مواد سازنده کمپوست هر یک چه وظیفه ای دارند ؟
1_ کلش: چنانچه ذکر شد به طور کلی کلش گندم بر سایر کلش ها ترجیح داده می شود، زیرا استحکام آن بیشتر بوده و بافت آن به آسانی نرم نمی شود و دسترسی به آن آسان تر است.
کلش های دیگری به غیر از کلش های ذکر شده در فوق نیز در بعضی از کشورها و واحدهای تولیدی مورد استفاده قرار می گیرد. لیکن به علت دارا بودن اشکالات و نقایصی از جمله جذب سریع آب و نرم شدن و متلاشی شدن بافت، مصارف محدودی دارند.
عواملی که در کیفیت کلش دخالت دارند عبارتند از سال تولید، سن کلش و مواد شیمیایی به کار گرفته شده روی آن.
2_ کود مرغی: کود مرغی جهت تامین نیتروژن و سایر مواد ارگانیک مورد نیاز کمپوست مورد استفاده قرار می گیرد.
در گذشته از اوره، سولفات آمونیوم و یا سایر مواد حاوی پروتئین استفاده می گردید ولیکن امروزه کود مرغی که با مقداری خاک اره و تراشه های چوب مخلوط گردیده در پرورش قارچ دکمه ای ارجحیت دارد. کود به عمل آمده فوق خشک بوده و به راحتی قابل پخش شدن است.
3_ کود اسبی: هنگامی که از کود اسبی ذکری به عمل می آید، در حقیقت مخلوطی از کاه (کاه گندم بهتر است)، اوره و کود اسبی مورد نظر می باشد. سه ماده تشکیل دهنده کود اسبی می تواند با نسبت های مختلف با هم مخلوط گردد.
از این نظر بین کود سبک (دارای کاه زیاد) و کود سنگین (دارای کاه کم) وجه تمایزی وجود دارد. مهمترین مساله این است که کود تازه بوده و کپک نداشته باشد. در واقع کود تازه به کودی می گویند که بیشتر از چند روزی روی زمین نمانده باشد.
4_ سنگ گچ: از چند دهه پیش تاکنون افزودن سنگ گچ (سولفات کلسیم) در کمپوست سازی پرورش قارچ دکمه ای متداول گردیده است.
سنگ گچ بافت کمپوست را اصلاح می نماید.
افزودن سنگ گج باعث می شود کمپوست چسبندگی خود را از دست بدهد و هوا بهتر داخل آن بشود و همچنین با حضور سنگ گچ PH پایین آورده می شود.
همه کمپوست ها نیاز یکسانی به سنگ گچ ندارند. اگر سنگ گچ به کمپوست اضافه نگردد، پیامدهای حاصله بستگی به مقدار آمونیاک موجود در کمپوست خواهد داشت. چنانچه آمونیاک کمپوست کم باشد عدم افزودن سنگ گچ به آن مشکلی ایجاد نمی کند لیکن اگر آمونیاک کمپوست زیاد باشد حذف سنگ گچ بسیار زیاد آور خواهد بود.
5_ استفاده از مواد آلترناتیو یا جایگزین: استفاده از کاه جهت تهیه کمپوست قارچ با بافت مطلوب، امری لازم الاجرا به شمار می رود.
کاه ماده ایست که کیفیت کمپوست را از نقطه نظرهای مختلف تامین می نماید و جایگزین مناسبی برای آن تاکنون یافت نگردیده است.
کود مرغی ممکن است همیشه در دسترس نباشد، لذا در چنین مواردی اوره، نیترات آمونیوم یا سولفات آمونیوم به عنوان منبع ازت می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
چنانچه این مواد به کمپوست اضافه گردد، برای جلوگیری از کاهش زیاد PH لازم است آهک به آن اضافه گردد.
در غالب کشورها از سوپلیمانها که در واقع فعال کننده کمپوست قارچ به شمار می روند، استفاده به عمل می آید.
به طور کلی می توان گفت که با استفاده از کاه و کود مرغی که حاوی مواد معدنی کافی می باشند، هرگونه کمبود مواد غذایی در تولید قارچ مرتفع می گردد.
جذب و انتقال مواد غذایی در کمپوست قارچ چگونه است ؟
جذب مواد غذایی در طول محصول دهی با آنچه در طول ریشه دوانی انجام می گیرد در پرورش قارچ دکمه ای متفاوت است.
البته قارچ نمی تواند همه این ترکیبات دارای وزن مولکولی بالا را به خوبی جذب نماید. این ترکیبات باید به وسیله آنزیم هایی که از طریق دیگری غیر از میسلیوم تولید می گردد ( اگزو _ آنزیم ها) تجزیه شده و به ترکیبات کوچکتری تبدیل و وسیله آب به صورت محلول درآمده و جذب شود.
جذب مواد غذایی از کمپوست به وسیله میسلیوم (ریشه قارچ) قارچ خوراکی، محتملا دارای جنبه های خاصی است که در سایر قارچ ها قابل مشاهده نیست.
رشد میسلیوم در کمپوست تقریبا دو برابر رشد ان در سایر مواد و یا مدیوم های دیگر می باشد.
اگر کمپوست استریلیزه گردد؛ میزان رشد به نصف خواهد رسید. لذا حضور میکروارگانسیم های موجود در کمپوست جهت افزایش رشد ضروری به نظر می رسد.
در زیر میکروسکوپ، اجتماع سایر میکروارگانیسم ها به ویژه باکتری ها را می توان در اطراف ریشه های قارچ مشاهده نمود.
به نظر می رسد ریشه قارچ به وسیله اگزو آنزیم ها و باکتری هایی که روی بعضی از محصولات یا فرآورده های حاصل از تجزیه رشد می کنند، لیگنین، سلولز همی سلولز را تجزیه و متلاشی نماید.
این باکتری ها نیز خود می توانند مواد عامل رشدی را که باعث تحریک ریشه قارچ می گردند تولید نمایند، و بر طبق نظریه وود و فرمور در نهایت باکتری ها به عنوان مواد غذایی مورد استفاده ریشه قارچ قرار می گیرند.
در رابطه با اینکه مواد غذایی و معدنی جذب شده به وسیله ریشه قارچ چگونه با قارچ منتقل می گردد اطلاع موثقی در دست نیست. لیکن در تحقیقات اعلام گردیده طی طریق مواد غذایی تا مسافتی بیشتر از یک متر در ریشه قارچ اندازه گیری شده است.
آب رل مهمی را در تمام مراحل پرورش قارچ دکمه ای بازی می کند، زیرا مواد غذایی بایستی به صورت محلول در دسترس ریشه گیاه قرار بگیرد تا جذب شود.
چون ریشه فعالانه آب لازم را از کمپوست جذب می نماید، فشار محتوم افزایش می یابد، که بنا به تشابه و قیاس با فشار ریشه در گیاهان عالی، می توان آنرا فشار ریشه نامید.
با علم به اینکه کارپوفور قارچ فاقد پوسته بیرونی و حقیقی است، آب به مقدار زیادی از سطح آن تبخیر می گردد، که این خود باعث کاهش فشار می گردد.
کمبود فشار ریشه و گسترش فشار، هر دو مقوله ای از این پروسه به شمار می روند، تحقیقات انجام شده در رابطه با پروسه مذکور در مقایسه با گیاهان عالی بسیار ناچیز به نظر می رسد.
حسب آزمایشات به عمل آمده ارتباط مستقیمی بین مقدار قارچ های تولیدی و مقدار آب و مواد خشک که در پروسه تولید از کمپوست خارج می گردد وجود دارد.
در مقابل یک کیلوگرم قارچ به دست آمده در حدود 220 گرم ماده خشک و در حدود 900 میلی لیتر آب از کمپوست قارج می گردد. از ماده خشک خارج شده از کمپوست، 35 تا 40 درصد داخل قارچ می گردد، و بقیه برای تهیه انرژی تجزیه می شود.
در مورد مساله آب، وضعیت و چگونگی امر دشوارتر است زیرا آبیاری خاک پوششی روی آن تاثیر می نماید.
اگر آبیاری بیش از میزان ضروری انجام بگیرد مقداری آب به داخل کمپوست سرازیر می گردد و هنگامی که موازنه به هم می خورد، قارچ ها آب کمتری از کمپوست جذب خواهند نمود.
با توجه به وضعیت خاک پوششی قارچ، در حدود 70 الی 90 درصد آب مورد نیاز قارچ از کمپوست کسب خواهد گردید.
چه شرایطی برای ساخت کمپوست قارچ لازم است ؟
1_ آماده سازی محوطه و به کارگیری تجهیزات ضروری: یکی از ضروریات اولیه این امر، احداث بستر یا محوطه بتنی با ابعاد متناسب با ظرفیت واحد تولید می باشد.
شیب محوطه یا سایت کمپوست سازی برای پرورش قارچ دکمه ای بایستی به نحوی اجرا گردد که آب خارج شده از کمپوست جهت مصارف مجدد به داخل حوضچه ای که برای این منظور تعبیه می گردد سرازیر شود.
بنا به مراتب شیبی در حدود 0/5 سانتی متر در یک متر با کانال های زهکشی و یا انتقال آب در نظر گرفته می شود. توده کمپوست با قرار گرفتن در مسیر شیب، آب مازاد خود را از طریق کانال ها به حوضچه هدایت می نماید.
آب جمع آوری شده در حوضچه، با استفاده از یک پمپ مرتبا بر روی کمپوست پخش می گردد و مقدار آب کافی نیز بایستی در دسترس باشد.
به ازا هر تن کاه خشک دو حدود 5000 لیتر آب مورد نیاز است ( که در این صورت در حدود 3 تن کمپوست تولید می گردد).
برای کمپوست با کود اسبی به ازا هر تن کود اسبی 300 الی 900 لیتر آب لازم است. در تابستان این مقدار به میزان بیشتری افزایش می یابد، در حالی که مقدار آب مورد نیاز در زمستان حدود 200 تا 300 لیتر کافی به نظر می رسد.
محوطه کمپوست سازی می تواند به صورت سرپوشیده یا فاقد پوشش طراحی و اجرا گردد.
نوع سرپوشیده بایستی دارای سقفی با تجهیزات تهویه باشد، به نحوی که فضای سرپوشیده آکنده از بوی نامطبوع و گازهای مختلف، موجب آزار و صدمه برای کارگران کود ساز نگردد.
در قارچ کاری های مدرن با استقرار شبکه کانال های فلزی و بتنی در زیر سطح سایت کود سازی، و ایجاد سوراخ های ارتباطی از کانال ها به سطح سایت، امکان تهویه بیشتر برای کمپوست قارچ را فراهم می نمایند.
2_ بافت کمپوست: برای حصول اپتیمم پورسه گرمازائی، بافت کمپوست رل مهمی را بازی می کند.
بافت کمپوست بستگی به نوع مواد خام به کار رفته، روش کار، ماشین آلات به کار گرفته شده، مدت زمان کمپوست سازی و افزایش دمای ایجاد شده دارد.
افزایش دمای کمپوست به میزان زیادی بستگی به مقدار آب توده (مقدار رطوبت کمپوست) و نیز مقدار مواد ارگانیک و سنگ گچ اضافه شده دارد.
کاه و کود آماده شده از قبل بایستی خیس گردد. اجرای این کار معمولا به صورت انباشتن مواد به ارتفاع نسبتا معینی عملی می گردد، و می توان آنرا تا اندازه ای با تراکتور کوبید و یا از موبیدن آن خودداری نمود و لازم به ذکر است که کوبیدن زیاد و غیر ضروری باعث افزایش تخمیر و غیر هوازی می گردد.
در شرایط غیر هوازی، کود کمتر گرم می شود و مواد ارگانیک کمتری از دست می رود. اگر کود در حین آب دادن کوبیده شود، آب دیگر به سرعت از کود خارج نمی شود، بلکه در میان توده کمپوست پخش و جذب مواد می گردد.
پس از طی شدن مرحله اولیه تخمیر، قالب بندی شروع می شود.
قالب ها با ابعاد در حدود 2 متر ارتفاع و 2 متر عرض اجرا می گردد. در بطن قالب ها دمای بالایی به وجود می آید و تا 75 الی 80 درجه سانتی گراد می رسد.
این قالب ها هر چند روی یکبار برگردان می شود. برگردان قالب منحصرا برای تامین اکسیژن کمپوست نیست. هدف اصلی از برگردان کمپوست در پرورش قارچ دکمه ای اختلاط دقیق و هماهنگ اجزا متشکله توده می باشد.
پس از برگردان توده، درجه حرارت دو مرتبه بالا می رود، به طوری که پس از چند ساعت جریان طبیعی هوا به داخل توده برقرار می گردد.
به این صورت که هوا از کناره های توده وارد گردیده و از بالای آن خارج می گردد. تاثیر این جریان طبیعی هوا جهت برخوردای از اکسیژن به مراتب بیشتر از عمل برگردانیدن قالب می باشد.
در حقیقت اپتیمم عرض توده قالب با توجه به وضعیت و موقعیت محلی (به لحاظ باد خیز بودن منطقه، سر پوشیده یا باز بودن سایت و وجود حصار یا دیوار و به طور کلی حضور مانع و عامل بازدارنده باد معمول یا غیر آن) که هوا بتواند وارد قسمت های کناری قالب گردد تعیین می شود.
غلظت کمپوست قارچ و مقدار رطوبت رل مهمی را ایفا می نماید.
3_ مقدار رطوبت: در کمپوست سازی نسبت بین ماده خشک، آب و نیز هوا عامل مهمی به شمار می رود.
مقدار رطوبت نیز دارای اهمیت زیادی است، زیرا نه تنها نشان دهنده مقدار آب می باشد، بلکه مقدار هوایی را که با آن در رابطه است نمودار می سازد.
به طور کلی می توان گفت مکانی که آب هست هوا موجود نیست و بالعکس یعنی مکانی که هوا است آب حضور ندارد، مواد خام کمپوست دارای مقادیر متفاوتی می باشند که این مقادیر نیز در ارتباط با فصول مختلف متغیر است.
برای اینکه مقدار رطوبت کمپوست همیشه در حد مطلوب باشد، آبیاری آن بایستی طبق برنامه منظمی صورت بگیرد.
مثلا در فرمول استفاده از کود اسبی، با توجه به مقدار رطوبت کود اسبی تازه، مشخص گردیده است که آب مورد لزوم به میزان در حدود 300 الی 900 لیتر می باشد.
البته نیاز آب در تابستان خیلی بیشتر از زمستان است، زیرا رطوبت کود اسبی در تابستان کم و تبخیر زیاد است.
در کمپوست کاه، به ازا هر تن کاه خشک در حدود 5000 لیتر آب مورد نیاز است. به طور کلی ماده خشک و آب در طول پروسه به تدریج کم می گردد.
این کاهش تدریجی نیز در طول پاستوریزاسیون و ریشه دوانی ادامه می یابد، به طوری که مقدار رطوبت در پایان محصول به مقدار زیادی کاهش حاصل می نماید.
این عمل نیز در اثر تجزیه مداوم مواد ارگانیک صورت می گیرد. چون مقدار خاکستر افزایش یافته و مقدار مواد ارگانیک کاهش می یابد، کمپوست نیز آب بسیار کمتری را در واحد ماده خشک نگهداری می نماید.
مقدار اپتیمم رطوبت کمپوست حاوی کود اسبی، در زمان پر کردن تونل یا سالن کشت 71 درصد است. مقدار رطوبت در زمان بذر پاشی 65 درصد و پس از رشد ریشه قارچ 62 درصد است. کمپوست کاه مقدار مواد ارگانیکی بیشتری داشته و لذا آب بیشتری را می تواند در خود نگهداری نماید. اپتیمم رطوبت کمپوست کاه در مرحله پر کردن تونل یا سالن کشت 74 درصد، در زمان بذر پاشی 69 درصد و پس از رشد ریشه 66 درصد است.
4_ تهویه کمپوست: مقدار هوایی که در شرایط جریان هوای طبیعی از میان توده کمپوست می گذرد، بر اساس تجارت و آزمایشات به عمل آمده 5 الی 7 متر معکب به ازا هر تن کمپوست در یک ساعت می باشد.
تولید دی اکسید کربن و نیاز به اکسیژن را می توان با توجه به مواد ارگانیک تجزیه شده محاسبه نمود.
آزمایشات حاصله نیز چنین اعلام می دارد که پس از گذشت در حدود 10 روز از شروع کمپوست سازی پرورش قارچ دکمه ای در حدود 120 کیلوگرم (30 درصد) از مواد ارگانیک، برابر 0/5 کیلوگرم در ساع به ازا یک تن کود اسبی از بین می رود.
با فرض اینکه اینها کربوهیدرات هستند لذا تولید co2 در یک تن برابر 733 گرم و نیاز اکسیژن برابر 533 گرم در ساعت است.
این مقدار معادل در حدود 2/5 متر مکعب هوا است. تولید گرما در حدود 7800 کیلوژول در ساعت است، و تبخیر به میزان 2 لیتر آب در ساعت به ازا هر تن می باشد. بنابراین بیشتر از 5000 کیلو ژول گرما لازم است زیرا بیشتر از نیمی از گرمای تولید شده به صورت گرمای تبخیر رها می گردد.
فرمول های استاندارد ساخت کمپوست برای پرورش قارچ دکمه ای
برای تهیه کمپوست واحد های تولید پرورش قارچ دکمه ای بسته به عواملی چند از جمله دسترسی محلی سریع و آسان مواد، قیمت مناسب و …… از فرمولی متناسب با شرایط مورد نظرشان استفاده می نمایند.
اینک به دو فرمول استاندارد که غالبا در قارچ کاری های موجود در ایران کاربری مطلوبی داشته و به لحاظ دسترسی آسان و مناسب مواد اولیه و قیمت مورد توجه قرار گرفته و در کشورهای اروپایی نیز اعمال می گردد؛ ارائه و تشریح می گردد.
1_ فرمول مواد متشکله کمپوست با کود اسبی
کود اسبی (رطوبت 63 درصد) / 1000 کیلوگرم
کود مرغی (رطوبت 40 درصد) / 100 کیلوگرم
سنگ گچ (رطوبت 20 درصد) / 30 کیلوگرم
آب / 300 الی 900 لیتر
در این فرمول فرض بر این است که ماده خشک در طول مدت کمپوست سازی تقریبا 30 درصد وزن خود را از دست می دهد، و همچنین مقدار آب نیز خارج می گردد، لذا میزان تولید کمپوست (با رطوبت 72 درصد) به ازا هر یک تن کود اسبی 1138 کیلوگرم می باشد.
اگر مقدار رطوبت کود اسبی زیاد یا کمتر از مقدار ذکر شده باشد، در مقدار کمپوست تولیدی اثر خواهد گذاشت.
2_ فرمول مواد متشکله کمپوست کاه
کمپوست کاه که به نام کمپوست سنتتیک معروف است نیز یک روش متداول و استاندارد به شمار می رود.
نام سنتتیک در اینجا به این مفهوم است که هیچگونه مواد طبیعی در آن به کار نمی رود، در حالی که چنین نیست.
در گذشته سنتز به این معنی بوده است که به غیر از موادی از قبیل جوانه مالت، پودر بذر پنبه یا مواد مشابه، مواد شیمیایی زیادی به کاه می افزودند تا مواد معدنی و عناصر فرعی مورد نیاز کمپوست قارچ تامین گردد.
در حال حاضر تهیه کمپوستی مناسب و خوب با استفاده از کاه، کود مرغی و سنگ گچ امکان پذیر و کاملا سهل الوصول است.
لذا چنانچه از کاه خشک برای تهیه کمپوست استفاده می گردد، بهتر است نام سنتتیک به آن اطلاق نگردد، بلکه این نوع کمپوست به نام کمپوست کاه نامیده می شود. مواد متشکله عبارتند از:
کاه (مقدار رطوبت 15 درصد) / 1000 کیلوگرم
کود مرغی (رطوبت 40 درصد) / 800 کیلوگرم
سنگ گچ (رطوبت 20 درصد) / 85 کیلوگرم
آب / در حدود 5000 لیتر
این مخلوط به طور متوسط 3100 کیلوگرم کمپوست با مقدار رطوبت 72 درصد تولید می نماید. ماده خشک تلف شده 38 درصد است، و آب از دست رفته 55 الی 60 درصد می باشد.
لازم به ذکر است هر دو فرمول اشاره شده برای کمپوست قارچ، برای پرورش قارچ در منزل مناسب هستند.
آزمایش فیزیکی تعیین کیفیت کمپوست قارچ
آزمایش با یک مشت کمپوست به عمل آمده در تونل یا سالن کشت پرورش قارچ دکمه ای اعمال می گردد.
موضوع قابل توجه اینکه نمونه برداری از یک قسمت کافی به نظر نمی رسد، بلکه جهت ضریب اطمینان کامل می بایست از قسمت های مختلف نمونه برداری و مورد آزمایش قرار بگیرد. اینک آزمایش های ذیل تا حد زیادی می تواند کیفیت کمپوست را نشان بدهد:
1_ آزمایش فشار دادن: این آزمایش جهت تشخیص مقدار آب کمپوست می باشد. یک مشت کمپوست در دست قرار گرفته و سپس با بستن انگشتها به دور آن و ایجاد فشار حداکثر، مقدار آب خارج شده از انگشتان مورد بررسی قرار می گیرد.
برای کمپوست آماده بذرپاشی پس از فشار هیچگونه قطره آبی نبایستی از بین انگشتان خارج شود. ایده آل وقتی است که کمپوست دارای رطوبتی باشد که دست را مرطوب نماید و آثار لک جزئی را در کف دست برجای بگذارد. اگر پس از فشار دادن کمپوست، کف دست تمیز و فاقد رطوبت است کمپوست خشک می باشد.
2_ آزمایش بو: این آزمایش نه تنها جهت تشخیص حضور آمونیاک انجام می شود، بلکه می تواند یک سلسله بوهای نامساعد و غیر طبیعی را به نمایش بگذارد.
کمترین بوی آمونیاک در کمپوست آماده برای بذرپاشی، به سبب سمیت آن جهت قارچ، مضر می باشد. توصیف بوی کمپوست آماده برای بذرپاشی، مقدور نیست، لیکن با تمرین و تجربه کافی شناخت آن میسر است. کود آماده برای بذرپاشی بایستی فاقد بوی بد، بوی تخم مرغ گندیده، پنیر تند و کپک باشد.
3_ آزمایش پیچاندن: یک تکه کمپوست با دو دست محکم گرفته شده (نیمی از تکه در یک دست و نیم دیگر در دست دیگر)، سپس در جهت مخالف پیچانده می شود.
اگر کمپوست قارچ در محل پیچش به راحتی جدا گردد، نشان اجرا صحیح کمپوستینگ تا مرحله بذرپاشی است. سهولت جدا شدن کمپوست دلیل تجزیه متناسبی است که صورت گرفته است.
کمپوستی که خوب تجزیه شده به طور متراکم تر در بستر قارچ قرار گرفته و لذا مقدار بیشتر در یک حجم معین را اشغال می نماید.
4_ آزمایش رنگ: به طور کلی هر چقدر کمپوستینگ به روند تکاملی خود نزدیکتر می شود رنگ آن تمایل بیشتری به تیرگی پیدا می کند.
تفاوت رنگ الیاف کاه، برخی روشن و برخی تیره، نمودار عدم یکنواختی پروسه کمپوستینگ است. این آزمایش نشان می دهد که کاه خرد شده است یا خیر؟ آزمایش پیچاندن کمپوست نشان می دهد که کمپوست کاملا تجزیه گردیده است یا خیر؟ رنگ روشن قطعات کاه نشان این است که خرد شدن آنها به جای تخمیر در اثر ابزار مکانیکی صورت گرفته است.
گاهی اوقات ممکن است کاه به رنگ قهوه ای تیره ظاهر گردد، لیکن در اثر خشک شدن رنگ قهوه ای سطح زرد و شفاف آشکار گردد.
5_ آزمایش شصت و انگشت: با مالش کمپوست به وسیله دو انگشت شصت و سبابه، چسبندگی و یا عدم چسبندگی کمپوست معلوم می گردد.
چنانچه حالت چسبندگی مشاهده گردد، بذر پاشی در آن مقرون به صلاح در پرورش قارچ دکمه ای نیست، زیرا اسپان ران در آن به صورت ضعیف عمل می نماید. طریق اطلاح آن استفاده از سنگ گچ در سطح استاندارد می باشد.
منبع: کتاب قارچ خوراکی
تالیف: مهندس حسین متقی