تقریبا همه گونه های گل سوسن می توانند با انواع روش های جنسی (به وسیله بذر) و غیر جنسی تکثیر شوند. در طبیعت، گیاهان از طریق پیازچه های ساقه ای، پیازچه های فلسی و یا پیازچه های هوایی تکثیر می شوند.
هر کدام از این روش های تکثیر گل سوسن (گل لیلیوم) به گونه و رقم گیاه بستگی دارد. پیازچه های ساقه ای در محل گره برگ های فلسی زیر زمینی که بخشی از ساقه است تولید می شوند.
پیازچه های فلسی در پایان دوره رشد پیاز مادر، زمانی که به طور طبیعی فلس ها از طبق پیاز جدا می شوند، در حاشیه فلس ها و بیشتر در قاعده فلس ایجاد می شوند. پیازچه های هوایی، پیازچه هایی هستند که در محور برگها و در بخش ساقه های هوایی تولید می شوند.
مرفولوژی پیاز جهت تکثیر گل سوسن
انواع گونه های گل سوسن نه تنها به وسیله بذر بلکه به وسیله اندام های زیر زمینی (پیاز گل سوسن) نیز تکثیر می شوند، از این رو در طبقه بندی گیاهشناسی، از گونه های گل سوسن تحت عنوان ژئوفیت های زینتی نام برده می شود.
نقش اولیه پیاز گل سوسن، ذخیره آب و مواد غذایی و تامین مواد برای رشد و نمو در فصل بعدی بوده و بنابراین تضمین بقای نسل است. در این حوزه از تکثیر گل سوسن، پیاز گل سوسن اندام زیر زمینی بدون پوشش بوده و از مجموعه ای از فلس ها و طبق (صفحه قاعده ای) تشکیل شده است. طبق، ساقه متراکمی است که منشا ساقه اصلی و ریشه های گیاه است.
فلس ها، برگ های تغییر شکل یافته و متورم حاوی مواد غذایی ذخیره شده به صورت نشاسته هستند. اندازه پیاز ها به تعداد و تراکم فلس ها بستگی دارد.
فیزیولوژی رشد و نمو پیاز جهت تکثیر گل سوسن
رشد و نمو پیاز گل سوسن و یا پیاز لیلیوم تحت تاثیر عوامل داخلی و محیطی است که به تفصیل به هر یک از عوامل و اهمیت توجه به آنها توسط تولید کننده برای تولید پیاز گل سوسن قابل پیش رسی و دارای کیفیت و عملکرد مطلوب می پردازیم.
با توجه دو روش مهم تجاری تولید پیاز گل سوسن، یعنی فلس برداری و کشت بافت، به ترتیب اهمیت و وسعت کاربرد در جهان، شرایط فیزیولوژیکی هر یک مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
تولید پیاز از روش فلس برداری (تکثیر گل سوسن)
در این حوزه تکثیر گل سوسن (گل لیلیوم)، مرسوم ترین روش تجاری تولید پیازهای گل سوسن روش فلس برداری است. در این روش از فلس برداری تا تولید پیاز های قابل پیش رسی نیاز به سه فصل رشد است که در ادامه به تفصیل، تاثیر شرایط محیطی بر رشد و نمو پیاز و نحوه تولید را بررسی خواهم کرد.
پیاز های مادری که برای فلس برداری در نظر گرفته می شوند، باید سالم، قوی و سرمادهی شده باشند. البته در برخی از گونه های گل سوسن تفاوتی بین پیاز های سرمادهی شده و یا نشده در هنگام تولید پیازچه فصلی دیده نشده است.
نوع، شکل و فیزیولوژی فلس های موجود در هر پیاز مادری متفاوت است، بنابراین پیازچه های فلسی و گیاهان حاصل از آنها نیز ویژگی های مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی متفاوتی دارند.
برای مثال طبقه بندی فلس های پیاز گل سوسن لانگیفلوروم از انواع گل لیلیوم یا سوسن به این صورت است که فلس های قدیمی تر که در دو فصل رشد قبلی تشکیل شده و از ساقه های گل دهنده در سال گذشته حمایت می کردند، به عنوان فلس های خارجی برای بار دوم اسمیلات ها را ذخیره نموده و جوانه زنی را برای فلس های جدید ممکن می سازند.
فلس های خارجی در فصل رشد بعدی با پیشرفت رشد رویشی از بین می روند. در این فرآیند برخی از فلس های میانی نیز از بین می روند در حالی که بقیه فلس ها در انتهای دوره رشد بعد از اینکه انواع فلس های میانی و داخلی جدید تولید شدند، تبدیل به فلس های خارجی می شوند.
آنچه که تا به حال در تکثیر گل سوسن گفته شد در یک ژنوتیپ، تعداد فلس های خارجی بسیار متغیر است و احتمالا به یک یا چند عامل از جمله، رقم، شرایط بهداشتی، مواد غذایی رها شده در هنگام جوانه زنی و یا به شرایط زراعی و انباری بستگی دارد.
وزن تر و خشک فلس های پیاز گل سوسن که در موقعیت های مختلف داخلی، میانی و خارجی بر روی طبق پیازها قرار گرفته اند، کاملا متفاوت است. فلس های خارجی معمولا به دلیل تماس مستقیم با خاک یا دست در هنگام برداشت و بسته بندی و انبار، آلوده و آسیب دیده اند.
اغلب کپک نرم و کلونی باکتری ها بر روی سطوح آسیب دیده این فلس ها دیده می شود. در مقابل فلس های روزت (طوقه ای) یا میانی کمتر آسیب می بینند و آبدار هستند. فلس های اطراف جوانه جدید، فلس های داخلی هستند و کمترین وزن را دارند، مرز آنها با فلس های میانی به آسانی قابل تشخیص است، زیرا کاملا از روی تفاوت وزن تشخیص داده می شوند. در حدود نیمی از فلس های پیاز میانی هستند و تعداد آنها نسبت به فلس های خارجی دارای ثبات است. فلس های میانی حدود 50 درصد کل وزن تازه پیاز و 60 درصد وزن تازه فلس ها را تشکیل می دهند.
در این حوزه از تکثیر گل سوسن، فلس های خارجی و میانی، پیاز چه های بیشتری نسبت به فلس های داخلی تولید می کنند. همچنین بین عرض قاعده فلس و پیازچه های نمو یافته ارتباط مستقیمی وجود دارد. فلس های خارجی عرض قاعده بیشتری از فلس های میانی و فلس های میانی عرض قاعده بیشتری از فلس های داخلی دارند. در تولید تجاری، فلس های خارجی و میانی برای تکثیر پیاز گل سوسن در روش فلس برداری مورد استفاده قرار می گیرند.
اما در تحقیقاتی که بر تولید پیاز گل سوسن می شود منحصرا از فلس های میانی استفاده می شود زیرا این فلس های اندازه یکنواختی داشته و ایده آل ترین فلس های پیاز برای تولید پیازچه های فلسی هستند. به منظور ازدیاد تجاری و نه تحقیقاتی باید از فلس های خارجی هم استفاده شود، چون پتانسیل تکثیر بالاتری دارند.
پرورش و تکثیر تجاری گل سوسن
در روش فلس برداری، فلس هارا از پیاز مادری جدا می کنند و در شرایط مناسب رشد از نظر دما، بستر کاشت و رطوبت قرار می دهند، پس از آن پیازچه های نابجا (پیازچه های فلسی) در قاعده هر کدام از فلس ها ( محل اتصال به طبق با صفحه قاعده ای پیاز) تشکیل می شوند.
هر فلس بر اساس گونه، رقم و اندازه، 3 الی 5 پیازچه فلسی در محل اتصال به طبق یعنی در قاعده فلس جدا شده ایجاد می کند. این روش به ویژه برای ایجاد و تکثیر ارقام عاری از بیماری مفید است. تقریبا تمام گونه های گل سوسن را می توان از طریق فلس برداری تکثیر نمود. در این حوزه از تکثیر گل سوسن تشکیل پیازچه های فلسی از نظر تعداد، وزن، کیفیت و نوع گیاهی که از آن تشکیل می شود علاوه بر گونه و رقم و اندازه فلس، به تاثیر عوامل محیطی مانند دما، رطوبت و نوع بستر کاشت بستگی دارد، در ادامه به بررسی هر یک می پردازیم.
عوامل محیطی مهم در تکثیر گل سوسن
دما در باز زایی پیازچه در قاعده فلس تاثیر به سزایی دارد. بهترین دما در اکثر گونه ها و رقم های گل سوسن، دمای 20 الی 25 درجه سانتی گراد است، در دماهای کمتر از 20 درجه سانتی گراد تعداد پیازچه تشکیل شده کاهش می یابد، به طوری که در دمای 15 درجه، کاهش تعداد پیازچه کاملا مشهود است. دماهای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد نیز به طور کامل از تشکیل پیازچه جلوگیری می نماید. هر چند علائم بسیار کوچکی از تشکیل پیازچه در ته فلس دیده می شود.
این نوع از اثرات دما بر تشکیل پیازچه در گل سوسن چلچراغ نیز دیده شده است. با نتیجه گیری از نتایج محققان مختلف، دمای 25 درجه نسبت به سایر دماها ارجحیت دارد. دمای انبار برای تولید پیازچه فلسی علاوه علاوه بر تعداد پیازچه تولید شده در قاعده فلس مادری بر اندازه و قطر و در نتیجه وزن پیاز تاثیر خواهد داشت.
فلس برداری در 25 درجه سانتی گراد سبب تولید گیاهان دارای ساقه و جلوگیری از ایجاد حالت روزت در گیاه می شود. گیاهانی که روزت نیستند پیازچه های یک ساله بزرگتری تولید می کنند. در تکثیر سوسن چلچراغ پیاز های مادری که پس از گذراندن دوره سرمایی (پس از پاییز و زمستان) برای تکثیر گل سوسن برداشته شوند با پیازهای مادری که در مهر ماه برای تکثیر برداشت شوند (زمانی که دوره سرمایی خود را سپری نکرده باشند) از نظر تعداد پیازچه فلسی تولید شده تفاوتی ندارند.
تولید پیازچه های یک ساله جهت تکثیر گل سوسن
بعد از فلس برداری و تولید پیازچه های فلسی، تا رسیدن به پیازهای آماده فروش و قابل پیش رسی به دو فصل رشد دیگر نیاز است. در فصل رشد اول پیازچه های یک ساله از رشد و نمو پیازچه های فلسی حاصل می شوند. از پیازچه های فلسی اساسا چهار نوع گیاه به وجود می آید.
1_ نوع برون خاکی
در این نوع گیاه، پیازچه یک ساقه ایستاده با برگ به وجود می آورد و البته این برگ ها از نوع برگ فلسی نیستند. این نوع پیازچه مطلوب ترین نوع پیازچه ها است.
2_ نوع زیر خاکی _ برون خاکی
در این نوع گیاه در ابتدا به حالت طوقه ای با برگهای فلسی دیده می شود و در مرحله بعدی رشد، تولید ساقه می کند.
3_ نوع زیر خاکی
این نوع گیاه فقط حالت طوقه ای با برگ های فلسی دارد. در هر دو نوع خاکی و زیر خاکی _برون خاکی تکثیر گل سوسن از آنجایی که برگهای گیاهان نزدیک به سطح خاک هستند نسبت به بیماری ها حساس تر بوده و در اثر محلول پاشی آسیب می بینند.
4_ پیازچه های بدون برگ سبز
در این نوع پیازچه، برگ تولید نمی شود زیرا پیازچه ها در حالت خواب باقی می مانند و تشکیل پیازچه تحت تاثیر دما است. تولید هر نوع از گیاهان فوق از پیازچه های فلسی بستگی به رقم (ژنوتیپ) دارد.
از آنجایی که در روش تجاری، بسته بندی فلس های جدا شده از پیاز مادری در پاکت های پلی اتیلن محتوی پیت و پرلیت مرطوب انجام می گیرد و محصول (پیازچه فلسی) بدون اندام هوایی است، بنابراین قبل از کاشت این پیازچه ها برای تولید تولید پیازچه های یک ساله در این حوزه تکثیر گل سوسن باید نیاز سرمایی پیازچه های فلسی برطرف شود.
برای این کار پیازچه های فلسی از فلس مادری جدا شده و در پیت و پرلیت مرطوب به مدت 8 الی 10 هفته (پیاز گل سوسن شرقی) 6 الی 8 هفته (گروه آسیایی)، 8 هفته (سوسن چلچراغ) و 5 الی 6 هفته (سوسن لانگیفلوروم)، در دمای 3 الی 5 درجه سانتی گراد سرما دهی می شوند.
پس از طی دوره سرمایی، پیازچه های فلسی برای تولید پیازچه های یک ساله کشت می شوند. امروزه محیط کشت مناسب برای سوسن ها بستری با پیت و پرلیت با نسبت مساوی معرفی شده است. نویسنده مقاله نیز به تجربه به بستر کشت هیدروپونیک را برای سوسن توصیه می کند. زیرا امکان کنترل مصرف آب، کود، آفات و بیماری ها و نیاز کمتر به استفاده از سموم در این روش وجود دارد.
در ادامه مقاله تکثیر گل سوسن، پیازچه های فلسی تولید شده دارای قطری به اندازه 1 الی 1/5 سانتی متر (که به رقم بستگی دارد) هستند. این پیازچه ها پس از اینکه دوره سرمایی خود را سپری نمودند به منظور تولید پیازچه های یک ساله کشت می شوند.
تولید پیازچه های قابل پیش رسی جهت تکثیر گل سوسن
پس از تولید پیازچه های یک ساله، این پیاز ها باید یک دوره سرمایی را در دمای 3 الی 5 درجه سانتی گراد طی نمایند. طول دوره سرمایی بستگی به رقم گل سوسن دارد. طول مدت تولید پیازهای قابل پیش رسی از زمان کاشت پیازچه های یک ساله تا زمان برداشت برداشت پیاز گل حدود 6 الی 7 ماه است.
در پایان، پیازها باید دوره سرمایی خود را طی نمایند و سپس برای پیش رسی کشت شوند. چنانچه پیازها پس از طی دوره سرمایی معین، باید در زمان دیگر مشت شوند یا در خارج از فصل پیش رس شوند، لازم است در شرایطی قرار گیرند که از رشد اندام های دارای رشد فعال (بیدار) جلوگیری شود. معمولا پس از سرمادهی در این شرایط پیازها را در پیت مرطوب در دمای 1 _ و 2 _ درجه سانتی گراد نگهداری می کنند. این دما سبب یخ زدن پیت می شود، اما آسیبی به بافت پیاز وارد نمی کند.
نوشتارها هم کامل بود و بسیار اما کاش به گونه نمایشی هم نشان داده میشد.
سپاس گزارم از لطف شما دوست عزیز.