در این مقاله از سایت پرشیالرن به نکات مهم و لازم الاجرا پرورش بن سای خواهیم پرداخت. پیش از اشاره به روش صحیح پرورش بن سای، به طور خلاصه به چگونگی خرید موفق بن سای می پردازیم، تا پایان همراه ما باشید.
چگونه بن سایی بخریم؟
هنگام خرید بن سای چنانچه نکات زیر را در نظر بگیرید می توانید گیاهی سالم و شاداب را خریداری کنید. هر چند همانطور که قبلا هم به آن اشاره شده است خرید بن سای آماده لذت بخش نیست، بلکه ساخت آن دلنشین، فرح بخش و شادی آفرین است.
به هر حال حتما بن سای را در فصل بهار، که زمان رشد و شکوفایی آن است بخرید. از فروشنده، محل نگهداری (داخل آپارتمان یا فضای باز) و سایر نیازها به خصوص نور مورد نیاز و همچنین نام گیاه را بپرسید، چون نور مورد نیاز گیاه چه در داخل خانه و چه در فضای باز باید مناسب با نیاز گیاه باشد تا بتواند به خوبی به حیات خود ادامه دهد.
گیاه منتخب خود را ابتدا با یک انگشت ساقه ی گیاه را کمی به یک سمت فشار دهید، در صورتی که سفت و محکم در داخل خاک نباشد و به اصطلاح ریشه در داخل خاک لق بخورد، یا رشد آن به اندازه ی کافی صورت نگرفته یا ریشه در حال پوسیدن است یا تازه جا به جا شده است که خرید آن به صلاح نیست.
به دقت به برگ های آن نگاه کنید تا از نظر سلامت، برگ ها و ساقه ها با هم مطابقت داشته باشند.
برای پی بردن به بیماری حشره زایی و آلوده نبودن به بیماری، نوک شاخه ها یا برگ ها و محل هایی را که برگ به ساقه متصل است، همچنین زیر برگ ها را به دقت بررسی کنید که آفات بن سای نداشته باشد.
پس از انتخاب گیاه از فروشنده بخواهید آن را با روزنامه یا کاغذ کامل بپوشاند. طوری که نور مستقیم آفتاب به آن نتابد و از باد کولر اتومبیل نیز دور باشد. در زمستان نیز شیشه های اتومبیل بالا باشد، زیرا تغییر دمای ناگهانی محیط باعث ریزش برگ های آن به خصوص در گیاهان آپارتمانی می شود.
پس از ورود به خانه روزنامه هارا جهت شروع روند پرورش بن سای جدا کنید. نخستین کار برای اینکه اثر انتقال ناگهانی از گلخانه به خانه را تا اندازه ای خنثی کنید و گیاه با آب و هوای مکان جدید زودتر سازگار شود، روزی یک دو بار با آبی که بدون کلر باشد با آب فشان روی برگ های آن را اسپری کنید و با همین آب نیز آن را آبیاری کنید.
از دادن کود به گیاه تازه خریداری شده برای مدتی خودداری کنید، زیرا به علت تغییر محیط گیاه تا تطبیق گیاه با شرایط جدید محیط زیست خود هیچگونه فعالیتی را خود نشان نمی دهد. چنانچه پس از گذشت چند روز، چند برگ از برگ های تحتانی آن زرد شد نگران نباشید، چون این حالتی است که گیاه برای بقای خود در مکان جدید به وجود می آورد.
طبیعی است که گیاه در طی پذیرش شرایط جدید، تعدادی از برگهای پیر و تحتانی خود را از دست بدهد و برگ های جوان و تازه را که دمبرگ قوی تری دارند و معمولا در قسمت بالای ساقه ها می رویند، حفظ کند. هرگز برگهای زرد را از ساقه جدا نکنید چون بهتر است این کار به طور طبیعی و به تدریج توسط خود گیاه انجام شود.
گیاه قبل از دفع برگها، منفذی را که از جدا شدن دمبرگ از ساقه پدید می آید می بندد و هیچگونه خراشی باقی نمی ماند تا مورد حمله ی میکروب های عفونت زا قرار گیرد، ولی چنانچه بیشتر از سه یا حداکثر پنج برگ با توجه به سن گیاه گرفتار زردی شوند، نشانه ی این است که در آبیاری گیاه افراط یا سهل انگاری کرده اید یا احتمالا گلدان را در محل تاریکی قرار داده اید.
از قرار دادن هر دو گونه ی بن سای (فضای باز و بسته) در معرض کوران هوا نیز خودداری کنید. بدیهی است گیاه خریداری شده اگر آپارتمانی باشد، باید جهت نگهداری بن سای در پرنورترین قسمت آپارتمان قرار گیرد و گیاه فضای باز را در بالکن یا حیاط در محلی آفتابگیر بگذارید، همچنین به علت کوچک بودن گلدان بن سای در فصل رشد و نمو هر روز به آبیاری و اسپری آب روی برگ ها اقدام کنید. توجه داشته باشید برخی از گیاهان فضای باز به غرقابی حساس هستند و در روزهای بارانی باید محل آن را تغییر داد و به محیطی خنک منتقل کرد.
نوع و ترکیب خاک جهت پرورش بن سای
گیاهان مختلف به ترکیبات خاکی متفاوتی نیاز دارند. خاک انواع بونسای آپارتمانی هم از مواد گوناگونی ترکیب شده است. خاکی که برای کاشت و پرورش بن سای آماده می کنید نباید کود حیوانی داشته باشد، در عوض باید درصد مواد آلی آن بالا باشد (بالا بودن درصد مواد یاد شده سبب می شود خاک برای مدت ها نرم، متخلخل و به اصطلاح پوک باقی بماند) و اگر گلدان زهکشی مناسبی داشته باشد، هوای مورد نیاز ریشه به آسانی به داخل آن نفوذ می کند و ریشه ها در جذب رطوبت و مواد غذایی یاری می کند و عمل سوخت و ساز گیاه هم به سرعت صورت می گیرد.
این خاک می تواند آب اضافی را آزادانه از سوراخ زیر گلدان عبور دهد. حتما نباید مناسب جهت پرورش بن سای همان خاک اصلی گیاه باشد بلکه هر نوع خاکی که مشخصات ذکر شده را داشته باشد قابل استفاده است، ولی به طور کلی و اعم، ترکیب خاک مورد قبول یا استاندارد مناسب جهت پرورش بن سای از این قرار است: یک پیمانه لوم، 2 پیمانه پیت ماس و دو پیمانه ماسه زبر و درشت یا ماسه ی شکسته.
از خاک های بسته بندی شده مخصوص بن سای که در فروشگاه های آن عرضه می شود نیز می توان استفاده کرد. هنگام استفاده از این خاک بسته بندی شده مقداری پودر قارچکش به آن بیفزایید.
آبیاری بن سای
به این نکته توجه داشته باشید طبق تحقیقات انجام شده، 90 درصد گیاهان خانگی بر اثر نداشتن برنامه منظم آبیاری و نبود اطلاع کافی درباره نحوه آبیاری دچار افراط در آبیاری تلف می شوند.
بهترین زمان آبیاری بن سای فضای باز، عصرهاست یعنی زمانی که آفتاب در حال غروب کردن می باشد ولی هوا کاملا تاریک نشده است. زیرا رطوبت در طول شب به تدریج جذب خاک می شود و آن را در روز مرطوب نگه می دارد. به هیچ وجه از شیلنگ بدون سرآبپاش برای آبیاری بن سای استفاده نکنید. برای آبیاری بن سای باید از آبپاشی که سر آبپاش داشته باشد استفاده کرد.
بهترین زمان آبیاری گیاهان داخل آپارتمان از جمله بن سای گرمترین ساعات روز است، ولی باید از آبی استفاده کرد که سرد نباشد و دمای آن نیز با درجه حرارت محیط زیست گیاه یکسان باشد. اینکار نه تنها سخت نیست بلکه خیلی هم آسان و ساده است. برای آبیاری ظرفی بدون درپوش را پر از آب کنید و پس از گذشت حداقل 24 ساعت که کلر آن پرید و دمای آن نیز با دمای محیط زیست گیاه یکی شد، گلدان هایتان را با آن آب، آبیاری یا اسپری کنید.
آب را بهتر است اطراف تنه ی درختچه بریزید به اندازه ای که فقط چند قطره آب از سوراخ زیر گلدان خارج شود، از آبیاری و آب فشانی روی برگ ها در شب نیز خودداری کنید و به این نکته نیز خود توجه کنید:
نوبت آبیاری تمام گیاهان خانگی به عوامل و فاکتورهای گوناگون نظیر دمای محیط زیست گیاه، ترکیب خاک، نوع گیاه و نیاز آن به آب، جنس گلدان، فصل، همجنین آفتاب و باد نیز بستگی دارد که باید در تنظیم آبیاری آن را هم مدنظر داشته باشید.
عزیزانم به هیچ وجه هفته ای دو روز یا سه روز یک بار یا …. نمی تواند ملاک عمل شما در آبیاری بن سای و یا گیاهان دیگر باشد، نه عملی است نه علمی!
این را از من بپذیرید که هیچ کارشناسی نمی تواند برای آبیاری گیاهان خانه ی شما برنامه ی جامعی ارائه کند فقط خودتان با در نظر گرفتن فاکتور های فوق گیاهانتان را از غرقابی یا کم آبی نجات دهید ولاغیر.
خاک گیاه جهت پرورش بن سای چه در تابستان و چه در زمستان همواره باید مرطوب باشد و پیوسته میزان رطوبت آن را در خاک بررسی کنید و با در نظر گرفتن فاکتورهای ذکر شده بدیهی است در زمستان باید فواصل آبیاری را بیشتر کرد و میزان آب نسبت به تابستان باید کمتر باشد.
برای مثال گلدان لعاب دار چه در تابستان و چه در زمستان به نسبت گلدان بدون لعاب (سفال) به آب کمتری نیاز دارد چون در گلدان لعابدار به علت نداشتن خلل و فرج تبخیر آب کمتر از گلدان سفال صورت می گیرد.
شاید خیلی ها توجه نداشته باشند همانگونه که ریشه ی گیاهان نیازمند آب هستند به مقداری هوا هم احتیاج دارند. حال چنانچه آبیاری بن سای بدون توجه به نکات ذکر شده انجام شود و خاک به طور مداوم خیس و چسبنده باشد، بدیهی است هوای موجود در خاک گلدان به بیرون رانده می شود و در نتیجه عدم تنفس، ریشه ها پوسیده و موجب تلف شدن گیاه می شوند.
جمع شدن آب در زیر گلدانی مضر است، به این دلیل که به محض خشک شدن خاک گلدان از طریق سوراخ زیرین آب را از طریق زیر گلدانی جذب خود می کند، و موجب پوسیدگی ریشه ها و در نتیجه مرگ گیاه می شود. خطرات دیگری نیز نظیر تجمع حشرات و آفات را هم در بر دارد که هم برای ساکنان خانه مضر است و هم به گیاه آسیب می رساند که در نتیجه ی تمامی موارد گفته شده حتی شرایط مناسبی برای تکثیر بن سای وجود نخواهد داشت.
برای رفع این نقیصه و به منظور عدم دسترسی آب داخل زیر گلدانی با گلدان، قطعه آجری یا هر جسم دیگری را (ترجیحا آجر) داخل زیر گلدانی می گذاریم و گلدان را روی آن قرار می دهیم. ماهانه یک بار زیر گلدانی را با آب و صابون می شوییم.
توجه داشته باشید که بن سای یک گیاه خانگی و آپارتمانی معمولی نیست و با تغییراتی که در ساختار آن ایجاد شده، طریقه آبیاری بن سای نیز تغییر کرده است، چون حجم گلدان کوچک شده و نمی تواند آب زیادی را در خاک خود ذخیره کند، در نتیجه خاک آن نیز به سرعت خشک می شود بنابراین به آبیاری بیشتری نیاز دارد.
آبیاری روزانه را به خصوص در فصل گرم تابستان برای پرورش بن سای فراموش نکنید. همواره نکات ذکر شده در این قسمت را در آبیاری گیاهانتان مدنظر داشته باشید و از افراط در آبیاری بن سای نیز خودداری کنید تا گیاه و یا گیاهانی سالم و شاداب داشته باشید.
برای بهبود شرایط پرورش بن سای برای اینکه بن سای را سیرآب کنید می توانید هر چند وقت یکبار که نوبت آبیاری آن است برای مدت چند دقیقه گلدان آن را درون سطل پر از آب غوطه ور کنید تا زمانی که دیگر هیچ حبابی از داخل خاک خارج نشود. فقط روز بعد چنانچه خاک آن هنوز مرطوب باشد از آبیاری آن خودداری کنید.
نحوه تغذیه و کوددهی گیاه جهت پرورش بن سای
بن سای ها هم مانند هر گیاه دیگر به خصوص که در محیطی محدود و کوچک زندگی می کنند نیازمند مواد غذایی هستند که فقط باید با کودهای شیمیایی تامین شود، بنابراین تغذیه از مهمترین عوامل مورد نیاز آنان است و بدون آن قادر به ادامه ی حیات نیستند و نمی توانند زنده بمانند و با شادابی و طراوت از شما دلربایی کنند.
هنگام تهیه کود جهت پرورش بن سای باید در انتخاب آن دقت لازم به عمل آورید که کودی را خریداری کنید که شناخته شده باشد و همچنین عرضه کننده ی آن، شرکت با کارخانه معتبری باشد. از خرید کودهای ناشناخته و متفرقه جدا خودداری کنید.
به این نکته نیز توجه داشته باشید که تغذیه ی سالم تاثیر به سزایی در رشد و نمو بن سای ها دارد و می توان آنان را شاداب و سرحال نگه دارد. تقریبا تمام کودهای که در کارخانه ها به صورت پودر، مایع، قرص، گرانول، قالبی و کپک برای گیاهان ساخته می شوند مطمئن اند ولی بهترین کودها آنهایی هستند که نسبت نیتروژن، فسفر و پتاسیم شان به نسبت 1-2-1 باشد.
فسفر در این ترکیب پیشنهادی زیاد است و همین سبب رشد بافت های گیاهی می شود، در عین حال مقدار نیتروژن که سبب رشد سریع برگها می شود و همین طور مقدار پتاسیم که باعث رشد و تکامل گیاه است در این ترکیب نیز نسبت کمتری دارند.
در هر حال هر نوع کودی که برای پرورش بن سای خود تهیه می کنید به دستورالعمل داده شده روی جعبه یا شیشه ی آن به دقت عمل کنید و به هیچ وجه مخلوط کود را قوی تر نکنید و حتی برای جلوگیری از خطرهای احتمالی توصیه می شود نصف مقدار پیشنهاد شده را به گیاهان خود بدهید و فاصله ی دو کوددهی بن سای را کوتاهتر کنید.
به عنوان مثال توصیه شده است که یک گرم کود را در یک لیتر آب حل کنید و هر ماه یکبار به گیاهان بدهید، بهتر است نیم گرم آن را در یک لیتر آب حل کنید و هر پانزده روز یکبار به مصرف گیاه برسانید.
توجه داشته باشد پس از هرس بن سای یعنی هرس ریشه ها تا زمانی که زخم ریشه های هرس شده التیام پیدا نکرده از دادن کود گیاهان آپارتمانی به بن سای اکیدا اجتناب کنید (توجه نداشتن به این نکته سبب مرگ گیاه می شود). برای توجیه بیشتر این گفته بایستی عرض کنم، مثل این است که روی پوست دست بریده شده نمک بریزید.
به هر حال دقت کنید کود منتخب شما باید حتما سه عنصر اصلی ازت، فسفر و پتاس را داشته باشد، همچنین 12 عنصر فرعی نظیر آهن، روی، مس، مولیبدن و بر و …. در آن باشد، که معمولا روی بسته بندی کودها این عناصر نوشته شده اند.
برای تغذیه بن سای کودهای مایع با مشخصات ذکر شده در اولویت قرار دارند (نظیر کود سه بیست مایع و کود مایع گیاهان آپارتمانی)، چون به سرعت عمل می کنند. کودهای جامد به هر شکلی که باشند به به شکل گرانول، قرص و …. در درجه دوم قرار دارند.
یکی از عوامل کمبود مواد غذایی در پرورش بن سای این است که سبزینه ی برگهای گیاه از سبز پررنگ به رنگ مغر پسته ای تبدیل می شود و در صورت عدم تغذیه ی مناسب برگها زرد می شوند و می ریزند.
گیاهان همیشه سبز را، اعم از آپارتمانی یا فضای باز، نظیر شفلرا، بنژامین، جونی پروش، کام سپاریس و …. به خاطر اینکه در تمام طول سال برگ دارند و در حال فعالیت هستند به تغذیه ی مداوم در تمام سال نیاز دارند.
درختچه های خزان کننده نظیر افرا، نارون، گلیسین و …. هنگامی که خزان می کنند در حالت استراحت به سر می برند نیازی به کود ندارند. بهتر است اوایل پاییز تا اواخر زمستان از کودی با نیتروژن کم یا بدون نیتروژن 10-10-0 استفاده کنید.
آخرین کلام اینکه تغذیه بن سای را که در فروشگاه های آن عرضه می شود، بخرید و طبق دستور روی جعبه ی آن گیاهان تان را تغذیه کنید.
منبع: کتاب آموزش ساخت، نگهداری و پرورش بن سای
تالیف و گردآوری: حسن بنی هاشمی
در صورتی که در مورد پرورش بن سای چه در فضای باز و چه در آپارتمان سوالی دارید حتما آن را با در میان بگذارید.